ТӘРБИЕГЕ ТОЛЫ ДӘСТҮРЛЕР

Қазақ – ұлттық дәстүрге ерекше мән беретін халық. Ғасырлар бойы ұлтымыздың өмір сүру мәдениеті - әдет-ғұрып, салт-дәстүр мен ырым-тыйымдарға негізделенгі белгілі. Ата-бабаларымыз салт-дәстүрді берік ұстанып, әдет-ғұрыптан аспай, ырым-тыйымдар арқылы өнегелі ұрпақ тәрбиеледі.

Бүгінде тұсаукесер, бесікке салу, сүндетке отырғызу, қонақжайлылық, құда күту, беташар сынды көптеген дәстүрлеріміз әлі күнге дейін өз жалғасын тауып келеді. Ұлтымыздың дәстүрлерге негізделген тәлім-тәрбие мектебі - жастарды адамгершілікке, ұлттық құндылықтарға баулуға, үлкенге құрмет, қасиетті отанын қадірлеуге және мәдени құндылықтарымызды дәріптеуге бағытталған. Бұған көптеген мысалдарды келтіруге болады. Мәселен:

Тұсаукесер – бала алғаш рет жүре бастағанда өткізілетін рәсім. Бұл дәстүрдің мәні – баланың алғашқы қадамдарын сәттілікпен бастауына тілек білдіру. Бұл рәсім баланың өміріндегі маңызды кезеңді атап өтіп, оған сәттілік, жақсы жол тілеу мақсатында өткізіледі. Хадисте: «Әрбір амал ниетке байланысты» делінген. Тұсаукесерде ала жіпті баланың аяғына байлап, оны пышақпен кесер кезде «Бісміллә» сөзі айтылады, яғни «Алланың атымен» деп бастайды. Артынан балаға «адал азамат бол», «бөтеннің ала жібін аттама», «бақытты бол» сынды игі тілектер айтылады. Баланың тұсауын кез келген адамға кестірмеген, ата-анасы ақылдаса отырып, тума-туыс дос жарандардан көпті көрген немесе ісіне адал, іс-қимылда тиянақты, шапшаң, құрметті һәм сыйлы адамды арнайы сайлайтын болған. Тұсаукесердегі ала-жіп, бала өскен кезде «өзгенің ала жібін аттамасын», «қиянат жасамасын», «жаман жолға түспесін» деген ниетпен дайындаған.

Бесікке салу – жаңа туған нәрестені бесікке салу рәсімі. Бесік – қазақ халқының ұлттық мәдениетінің символы. Бұл дәстүр баланың денсаулығы мен тәрбиесіне, оның болашағына деген қамқорлықты білдіреді. Бесікке салу рәсімі кезінде ата-ана, туыстар, ет бауырлары жиналып балаға бата береді. Бесікке салу рәсімі баланың алғашқы тәрбиесі мен оның рухани және ұлттық құндылыққа баулу мақсатында жасалады.  

Сүндетке отырғызу – ұл балаларды сүндетке отырғызу рәсімі. Бұл дәстүр діни және мәдени мәнге ие, сондай-ақ, баланың есею кезеңін білдіреді. Сүндетке отырғызу - отбасының, қоғамның және діннің маңызды бөлігі болып табылады. Сүндетке отырғызу ислам мен үндестік орнаған ата дәстүріміз.  Хадисте: «Сүндетке отыру еркектер үшін сүннет» делінген. Қазақ халқы ұлын 3 не 5 жасында сүндеттеп, мүмкіндігінше ағайын туысын шақырып, дастархан жайған. Ал жағдайы бар бақуаттылары ұлан-асыр той жасап, ат шаптырып, көкпар тартқызған. Демек, алаш жұрты  дін мен сабақтасқан дәстүрін ұмытпаған.  

Құда түсу – жастардың некеге тұруына байланысты дәстүр. Бұл дәстүр отбасы мен қоғамдағы қарым-қатынастарды нығайтуға, жастарды жауапкершілікке тәрбиелеуге бағытталған. Құда түсу кезінде екі жақтың ата-аналары кездесіп, келісімге келеді. Бұл жастардың отбасылық өмірге дайындықтарын, жауапкершіліктерін және бір-біріне деген құрметтерін арттырады.

Наурыз мейрамы – көктемнің келуін, жаңаруды білдіретін мереке. Наурызда өткізілетін дәстүрлер (наурыз көже, ұлттық ойындар) жастарды ұлттық мәдениет пен салт-дәстүрлерге баулуға бағытталады.

Ата-ана мен үлкендерге құрмет – қазақ халқында ата-анаға, үлкендерге құрмет көрсету дәстүрі өте маңызды. Бұл балаларды адамгершілікке, ізгілікке тәрбиелейді. Ата-анаға құрмет көрсету, олардың айтқанын тыңдау, көмектесу – бұл балалардың моральдық және этикалық құндылықтарын қалыптастыруға ықпал етеді. Құранның «Ниса» сүресі, 36-аятында: «Аллаға құлшылық қылыңдар. Оған еш нәрсені ортақ қоспаңдар. Және әке-шешеге жақсылық қылыңдар» делінген. Сонымен қатар хадисте «Кішілерімізге мейірімді болмаған. Үлкендерімізге құрмет көрсетпеген адам бізден емес» деп баяндалған. Майлықожа ақын бір толғауында: «Болар елдің баласы бірін-бірі сіз деген, болмас елдің баласы бірін-бірі күндеген»,-деп жырлайды. Ұрпағының ұлағатты, ұлт қамын ойлар ұлтжанды болуын көздеген халқымыз ең алдымен үлкенді сыйлау дәстүріне ерекше мән берген.

Қонақжайлылық – қазақ халқының қонақтарды қарсы алу, оларға құрмет көрсету дәстүрі. Бұл дәстүр адамдар арасындағы қарым-қатынасты нығайтуға, мейірімділік пен сыйластықты тәрбиелеуге ықпал етеді. Қонақжайлылық кезінде қонақтарға қазақ халқының ұлттық тағамдары ұсынылып, оларға құрмет көрсетіледі. Халқымызда «Қонақасы – тәңір ақысы» деген мақал бар. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Кімде-кім Аллаға, ақырет күніне иман келтірсе, қонағын құрметтесін, жақсылап күтсін», – десе тағы бір хадисте «Қонақ күтпейтін жанда қайыр жоқ», – деген екен. Демек халқымыз сан ғасыр бойы ұстанып келе жатқан бұл дәстүр арқылы адамдармен қарым-қатынас жасаудың, сыйластықтың және мейірімділіктің маңыздылығын насихаттауда.

Қазақ халқының тәрбиелік дәстүрлері -  халқымызды адамгершілік пен ұлттық құндылықтарға тәрбиелеуде маңызды рөл атқарады. Бұл дәстүрлер арқылы жастар ұлттық мәдениетті, тарихты және рухани құндылықтарды меңгереді.

Дәстүрлердің сақталуы мен дамуы – ұрпақтар арасындағы байланысты нығайтуға, ұлттық иммунитеттің қалыптасуы мен әрі қарай жалғасын табуға ықпал етеді. Осылайша, қазақ халқының тәрбиелік дәстүрлері тек қана мәдени мұра емес, сонымен қатар, жастардың рухани, моральдық және әлеуметтік дамуына бағытталған маңызды құрал болып табылады.

Алматы қаласы Бостандық ауданы

«Орбита-3» мешітінің имамы О.Сүлейманов