МҰСЫЛМАННЫҢ БАУЫРЫНДАҒЫ АЛТЫ АҚЫСЫ

Кісі ақысы мәселесі бойынша дінімізде жиі қозғалып, осы тақырып аясында көптеген мағлұматтар бар. Кейбір хадистерде мұсылманның бауырындағы бес ақысы деп келсе кейбірінде алты ақысы деп келеді, ал  кейбір деректерде тіпті отыз.

Себебі, исламда осы амалдарды міндетке ала отырып, қосымша көптеген жақсы амалдарды орындауды абзал тұтады. Сондықтан да бұл амалдар кей жерлерде отыз деп те кездеседі. Дегенмен, ең кеңінен таралғаны мұсылманның мұсылман алдында әрдайым орындауы тиіс алты ақысы.
Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) келесі бір хадисінде былай делінген: «Мұсылманның бауыры алдында алты міндеті бар. Олар: оның берген сәлеміне жауап беру; шақырылған жерге бару; егер бауыры кеңеске мұқтаж болса, онда оған  шынайы кеңес беру; егер бауыры түшкіріп, «әл-хамду лиллә» (Аллаға шүкір) десе, оған «ярхамука Алла» (Алла сені жарылқасын) деп жауап беру; егер ол ауырып қалса, оны зиярат ету; бауыры қайтыс болса, оның жаназа намазына қатысу». (Мүслим)
Хадисте ең алғашқы мұсылманның бауыры алдындағы ақысы «сәлем беру». Қазақ халқы баланы жастайынан үлкенге сәлем беруден бастап тәрбиелеп келеді. Әдептің алғашқы көрінісі, адамгершіліктің нышаны ол сәлем беру. Бұның шыққан түбі Пайғамбар (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) жолы екеніне куә боламыз.

Дінімізде: «Сендер иман келтірмегенше жаннатқа кірмейсіңдер! Ал бір-бірлеріңді  жақсы көрмейінше иман келтірген болып саналмайсыңдар. Сендерге сондай бір нәрсені айтайын ба, егер оны қылсаңдар бір-біріңді жақсы көрген болып саналасыңдар, ол - өз араларында сәлемді жаю» – деген. (Мүслим) Демек, мұсылман адам өзге мұсылманды көргенде «Әссәләму аләйкум», яғни «Алланың саған сәлемі мен берекесі болсын», - деп күлімсіреп, жылы шырайымен сәлемдесуі немесе оған бірінші рет сәлемдескенде одан да көркем етіп жауап қатуы, мұсылмандық ақылардан ғана емес, сонымен қатар арада сүйіспеншіліктің артуына себепші болатын маңызды амал. Көліктегінің жаяуға, кішінің үлкенге бірінші сәлем беруі, тіпті адамды бірінші көргенде жас не басқа да ерекшеліктерге қарамастан бірінші сәлем берсе сауабы көп болатындығы қазақтың дәстүрінде кездеседі. Бұл дегеніміз дін мен дәстүрдің сабақтасып келуі. 

Екінші, мұсылманның бауыры алдындағы ақысы «шақыруға жауап беру». Осы тұста ата бабаларымыздан қалған дана сөздерді еске түсіруге болады,  «Шақырғаннан қалма, шақырмағанға барма». Бұл ұғымның аясы өте кең.  «Шақырғаннан қалмау керек», - деп бәріне бара беру де дұрыс емес. Сондықтан, бұл тұста дініңе, тіліңе, діліңе бүгінің мен ақыретіңе зияны тимейтін іске шақырғанда жауап беріп, қалмау керек. Ал ақыретің мен бүгінгі өміріңе залалы тиер болса, оның жауабын беріп, бас тарту қажет.

Үшінші, «насихат сұраса насихат айту». Бүгінгі қоғам білімдінің заманы, білімділердің алаңы демекші, әркім алған білімінің зекетін беріп, өзгелерге насихатын жеткізіп отыруы құптарлық дүние. Насихаттың ең абзалы әрі пайдасы осы өмірімізгеде о дүниемізге де пайдасы тиетіні ардақты Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Егер біреуінің  (мұсылман) бауыры насихат сұраса насихат айтсын!», - деген (имам Бұхари). Мұсылман адам дәл осы жауапкершілікке ерекше көңіл аударуы керек. Себебі насихатты сенім артқандықтан, көзқарасына қанағаттанғандықтан сұрайды. Сол себепті насихат айтарда ерекше ықыласпен, насихат сұралған мәселе бойынша білгеніңізді еш жасырмай айтуыңыз керек. Мейлі ол сауда-саттық болсын, мәміле бабында, келін таңдау, жұмысқа тұру сияқты үлкенді-кішілі мәселелерде болса да.

Төртінші, «түшкіргенде дұға жасау». «Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) жанында болғанымда оның жанында бір адам түшкірді, оған Пайғамбар (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) «ярхамукалла» (Алла рахмет етсін) деді. Сосын ол тағы да екінші, не үшінші түшкіргенінде Пайғамбар (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Алла Саған шипа берсін, бұл кісіге суық тиген», – дейді», - деген (имам Муслимнен) хадис жеткен. Ал, қазақ дәстүрінде де түшкіргенге «сау бол», яғни Алланың амандығы болсын деп дұға етуде сыйластықтың белгісі. Хадиске сүйенсек жанымыздағы кісі түшкіргенде «ярхамукалла», - деп айту абзал болмақ.

Бесінші, «ауруды зиярат ету». Ауырған кісінің көңілін сұрауға шыққан кісі үйіне келгенше оған періштелер дұға етеді деген хадис бар. Ауырған адамды зиярат ету сол кісінің көңілін аулау үшін, туғандарына жақсы көңіл-күй сыйлау үшін істелетін амал. Ауырған кісі қасына барғанда жақсы дүниелер айтып, ол үшін дұға етіп, шипа тілеп қайту сауапты амал болмақ.

Алтыншы, «жаназаға қатысу». Пайғамбар (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Кімде-кім жаназа намазын оқығанға дейін жаназаға қатысса, оған бір қираттай сауап бар, ал кімде-кім көмілгеніне дейін қатысса, оған екі қират сауабы бар», - деді. Сонда біреу: «Екі қират қандай?», - деп сұрады. Сонда Пайғамбарымыз (оған Алланың салауы мен сәлемі болсын): «Екі алып таудай», - деп жауап қатты. Бұл әрине ер адамдарға қатысты мәселе. Әйел кісілерге жаназаға қатысу шарт емес.
Жаназа істері және сонымен қатар уайым мен қайғы қатар келгендіктен, қаралы үйге көмек көрсету мұсылманның бірден-бір міндеті. Осыны көкейіне тоқыған ата-бабаларымыз: «Қайғыны бөліссе азаяды, қуанышты бөліссе көбейеді» – деген.
    Расында, Исламда бейбітшілік пен достықты насихаттау жолдары көптеп айтылады. Исламдағы ізеттілік пен бауырластықтың шарттары осы алты талаппен ғана шектелмейді. Осы сынды мұсылман бауыры үшін не істеуі қажет екенін көрсететін көптеген хадистер мен амалдар жетерлік. Қазақта мынадай сөз бар: 
Бір дос бар, қолыңнан мал кеткенше
Бір дос бар, мұрныңнан қан кеткенше,
Бір дос бар, кеудеңнен жан кеткенше, - демекші, қай кезде  болсын, бір-бірімізге қол ұшын созып жәрдем бере алатын, нағыз бауырмашыл пенделерден болуымызды Алла нәсіп етсін.
Тақырыпты Ибн әл-Араби әл-Мәлики айтқан ғибратты сөздерімен аяқтасақ: «Ислам мұсылман адамдарды бір дәрежеге қойғанындай бұл ақыларын өтеуде сен де сол теңдікті сақта. Мынау басшы, мынау бай, мынау кедей, мынау пақыр деп бөлуші болма. Аз нәрсе болса да оны кішісінбе. Бүкіл исламды бір адамдай бағала. Бүкіл мұсылмандарды бір адамның денесіндей көр. Себебі мұсылмандарсыз ислам болмайды. Ол толық адам болуы үшін бүкіл дене мүшелері мен барлық ішкі және сыртқы күш-қуаты бірдей болуы керек», – деген екен.

«Әбу Бакр» мешітінің найб имамы
А.Койшибаев