ЖАҚСЫЛЫҚ ҺӘМ ЖАМАНДЫҚ

Ислам дінінде жақсылық пен жамандық ұғымдары адам өмірінің негізгі бағыт-бағдарын айқындайтын маңызды. Құран мен сүннетте бұл ұғымдарға кеңінен тоқталып, мұсылмандарға дұрыс жолды нұсқайды. Яғни, мұсылмандар үшін жақсылық пен жамандық ұғымдарына келгенде толығымен өмірлік практикада қолдануға болатын нұсқаулықтар бар. Толық қағидаларымен бекітілген бұл нұсқаулықтар мұсылман өмірінің кез келген жағдайында адамға оңы мен солын ажырата алатын қауқар беретіні сөзсіз. Яғни, сүзгі фильтр дайын болғандықтан, бұл мәселеде мұсылман үшін қиындықтар туындамауы тиіс.

Құран Кәрімде Алла Тағала адамдарға жақсылық пен жамандықтың жолдарын көрсеткенін баяндайды: «Оған (адамға) жақсылық және жамандық жолдарын көрсетпедік пе?» («Бәләд» сүресі, 10-аят). Бұл аятта адамның таңдау еркіне ие екендігі және өз әрекеттері үшін жауапты екені айқындалады. Ягни, адамға берілген сүзгілерді айтып өттік. Сол сүзгілерден істерін өткізіп қарап, өтсе алу және өтпей жатса, алмау мәселесі адамның таңдау еркінде екендігін түсіне аламыз. Кейбір топтар айтпақшы адамда таңдау еркі жоқ деген пікірді түбегейлі жоққа шығаруымыз керек. Өйткені Алла Тағала адамға таңдау еркін бергендігін анық көріп отырмыз. Алайда, адам баласы кейбір жерлерде неше түрлі факторлардың әсерінен.

Сондай-ақ, Құранда: «Жақсылық пен жамандық тең емес. Жамандықты ең көркем түрде қайтар. Сонда сенімен арасында дұшпандық болған адам сенің ең жақын досыңдай болып кетеді» («Фуссиләт» сүресі, 34-аят) делінген. Бұл аятта жамандыққа жақсылықпен жауап беру арқылы адамдар арасындағы қарым-қатынасты жақсартуға болатыны көрсетіледі. Аяттың аясында және одан тыс мәселелерде де біз ислам дінінің қоғамның бірлігі мен тұтастығын сақтап отыру принципін ұстанатын білеміз. Яғни, ислам қоғамды өзгертуге, дамытуға ұмтылатындықтан, кез келген жамандық міндетті түрде қайтарылып, орнына бірден жақсы  шешім ұсынылып отырады. Жамандықты жақсылықпен қайтару дегеніміз де осы нәрсе деп айтуымызға әбден болады. Әйтпегенде адам баласының босап қалған жан-дүниесі өзі тастап кеткен жамандыққа қайта баруы мүмкін. Сондықтан ислам оған міндетті түрде одан бірнеше есе жақсы болған, Алла мен адамның разылығын бірге таба алатын шешімдер ұсына алады. Бұл мәселеде айта берсек, шексіз мысалдар келтіруге болады.

Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) өз хадистерінде де жақсылық пен жамандық туралы көп насихат айтқан. Бір хадисте: «Қандай жағдайда болсаң да, Алладан қорық. Жамандықтың артынан оны жоятын жақсылық жаса. Адамдармен қарым-қатынаста  бол» деген. Бұл хадис мұсылмандарға әрдайым Алладан қорқып, жамандық жасаған жағдайда оны жақсылықпен түзетуді және адамдарға жақсы мәміле жасауды үйретеді. Яғни, айтулы мәселелердің барлығында да қолдан келгенше жақсылық жасап, оны таратып, өркениетті қоғам болуға шақыру көрінісі жатады. Алла елшісі айтылған нәрселердің барлығын тек сөзбен емес, іс жүзінде көрсете отырып, ластанған араб қоғамын гүлдендіріп, сол дәуірде  тарих куә.

Тағы бір мән-мағынасы терең хадисте пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) былай деген: «Шынайы мұсылман – өзге мұсылмандар оның тілі мен қолынан зиян көрмеген адам» (Бұхари мен Мүслим риуаят еткен). Бұл хадис адам баласының шынайы иманы тек ішкі сеніммен шектелмей, айналасындағы адамдарға зиян тигізбеу арқылы да көрініс табатынын білдіреді. Жақсылық – тек материалдық көмекпен ғана емес, тілмен жаман сөз айтпау, әрекетпен зиян келтірмеу арқылы да жүзеге асады.

Исламда жамандықты тек тікелей іс-әрекетпен ғана емес, сөзбен де жасау ауыр күнә саналады. Бұл хадис мұсылманның өзгелерге тыныштық, сенім мен қауіпсіздік ұялататын тұлға болу керектігін нақты көрсетеді. Сонымен қатар, біз келтіріп өткен аяттар мен хадистер Құран мен сүннеттегі жалпы жақсылық пен жамандық атауларына келтіріп өткен аз ғана мысалдар. Ал, толық қарастыру үшін том-том болған үлкен кітаптар қажет екендігі де жасырын емес.

Қазақ халқының мәдениетінде де жақсылық пен жамандық туралы көптеген нақыл сөздер мен мақал-мәтелдер өте көп. Адамның өмір сүру үлгісін Құран мен хадистерге сай терең үйренген ата-бабамыз оны өз салтымызға сай мақал-мәтелдерге де айналдырып өте керемет үлгіде бізге жеткізген. Мысалы: «Жақсылыққа жақсылық – әр кісінің ісі, жамандыққа жақсылық – ер кісінің ісі». Бұл мақалда жамандық көргенде де жақсылық жасау ерлік пен жоғары адамгершілікті көрсететіні айтылған. «Жақсылық қылсаң өзіңе, жамандық қылсаң өзіңе». Бұл сөз адамның жасаған әрбір ісі өзіне қайтып оралатынын білдіреді.

Логикалық тұрғыдан алғанда, жақсылық пен жамандықтың ара-жігін ажырату адамның ақыл-ойына байланысты. Адам өзінің саналы таңдауы арқылы жақсылық пен жамандықты айқындайды және сол әрекеттерінің нәтижесіне жауапты болады. Ислам діні адамның осы еркін таңдау қабілетін мойындай отырып, оған дұрыс бағыт-бағдар береді.

Қорыта айтқанда, жақсылық пен жамандық ұғымдары ислам дінінде, Құран мен сүннетте, сондай-ақ қазақ маңызды орын алады. Адам баласы өз таңдауымен жақсылық жасап, жамандықтан аулақ болуға ұмтылуы тиіс. Бұл жолда Құран мен сүннеттің нұсқаулары, сондай-ақ ата-бабамыздың даналық сөздері, бізге бағыт-бағдар береді. Жақсылық жасау мен жамандық жасауда адам баласы өзінің ақылымен ғана шектелмей, айтылған екі негізге және сол негіздерге сәйкес болған жүйелерге сүйенуі арқылы барлығын нақышына жеткізіп атқарады. Әйтпеген жағдайда артық қыламын деп тыртық қылып, жағдайды ушықтырып отыруымыз әбден мүмкін. Құран мен сүннеттен ажырамай ақиқат жолда жақсылыққа жұмыс істейтін үммет болуымызды нәсіп етсін! Жақсылықта жарысайық!

Тайлақов Ерлан,

«Нұрлытау» мешітінің бас имамы,

Алматы қаласы