ДӘСТҮРДЕГІ ДІНИ РӘСІМДЕР

Дін – дүниедегі әрбір жан иесінің өмір сүру үлгісі, екі дүниеде де бақытты болуға жетелер нәзік жол. Дәстүр – әр ұлттың, халықтың діні мен сеніміне, тұрмыс-тіршілігіне, ұлттық құрылым ерекшелігіне сәйкес ғасырлар бойы жинақталып, өмірдің өзі туғызған ғұрыптардың жиынтығы.

Әрбір ұлттың ұстанар діні, өзіндік ғұрыпы, дәстүр сабақтастығы мен бір ұлтты екінші ұлттан өзгешелейтін мінез-құлық ережесі және өмір сүру ерекшелігі болады. Ел болып қалыптасу үшін бірқатар тіректердің болуы қажет, яғни, діні, тілі, жері, тарихы, ұлттық тағамы, ұлттық салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. Біз – өзіндік ділі, тамыры терең құндылықтары, сүйенер, қуат алар бай рухани мұрасы бар халықпыз. Діні мен дәстүрін бөліп жармай, бір белдеудің көлемінде ұстануды жөн көрген ата-бабаларымыздың діни дәстүрді қалыптастырғаны тарих беттерінде анық бейнеленген. Ата-бабадан аманат болып жеткен сол дәстүрлердің бір парасы сан ғасырлардан бері ұласып келе жатқан ұғым-ұстанымдар болса, ал басым бөлігі асыл діннің әсерінен пайда болған дағдылар.

Халқымызда діннен бастау алып, ғұрпымызға айналған дәстүрлер жетерлік. Мәселен, нәресте дүниеге келгеннен кейінгі азан шақырып, ат қою рәсімі. Бұл дүние есігін енді ашқан сәбидің естіген ең алғашқы сөздері Алланың есімдері болсын деген Ардақты Алла Елшісінің (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сүннетінен бастау алған. Әлімсақтан бері мұсылманмын деген қазақ халқы бұл сүннетті қанына сіңіріп, дәстүріне айналдырды.

Одан кейінгі нәрестеге қатысты жасалар салтымыз шілдехана. Пайғамбарымыздың (оған Алланың  салауаты мен сәлемі болсын) сүннетіне назар салсақ, ана құрсағында жатып өскен шарананың шашы «ақиқа» деп аталып, дүниеге келгеннен кейін жеті күннен соң сол ақиқа шашы алынып, шүкірлігі ретінде қой сойылып, туған-туыстардың арасында Алласына шүкірлігі ретінде дастархан жайған. Дәл осы сүннет еліміздің салтына айналып, қалжасына қой шалынып, шілдехана дастарханына ағайын-туыстар жиылып, ақсақалдар ақ батасын арнап, сәбидің өміріне береке тілеген.

Сондай-ақ, сәби бес не алты жасқа келген кезде сүннетке сәйкес сүндеттеп, «ер қанаты – ат» деп ашамайға отырғызып ұлан асыр той жасаған. Бұл да асыл дініміз арқылы сіңген қос дүние Сәруарының сүннеті.

Ислам діні  әрбір халықтың, ұлттың өзіндік құндылықтары және ерекшеліктері – әдет-ғұрпына ерекше көңіл бөлген. Сондықтан ислам ғұламалары әдет-ғұрып мәселесін талдап, оның өзін жеке бір тақырып етіп  зерттеген. Бұл жайында Малики мәзхабының беделді ғұламасы имам Ибраһим ибн Мұса Әбу Ысқақ әш-Шатыби «әл-Муафақат»  атты еңбегінде: «Қалыптасқан әдеп-ғұрып екі түрлі: Біріншісі – шариғат дәлелдері бұйырған немесе тыйған және кеңес берген нәрселері. Мысалы, денені нәжістен таза ұстау, ғибадатқа дәрет алу, әурет жері жабық болу сияқты шариғатта үкімі бар әдеттер. Шариғатта үкімі бар әдеттердің үкімі өзгермейді.

Екіншісі: шариғатта күнә-сауабы айтылмаған, әр елде қалыптасқан салт-дәстүрлер. Олар шариғатта үкімі айтылмаған дәстүрлер болып саналады. Мұндай дәстүрлер өзгермелі келеді. Осыған орай пәтуалар да әртүрлі болып келеді. Кей елде жақсы саналатын нәрсе, басқа елде жаман, ұнамсыз есептелуі мүмкін.

Оған айқын мысал, Наурыз мерекесін тойлау мәселесі. Иран, Ирак жерлерінде парсы билігі сұлтандық еткен сәтте наурызды мәжусилік, яғни отқа табынушылар оттан секіріп өту, отты айналу секілді жоралғылары арқылы тойлағандықтан Имам Ағзам Әбу Ханифа сол аймақтағы тойлау бейнесіне тыйым салған еді.

Ал, біздің даламызда ықылым заманнан жыл басы болған наурызды тек қана дініміз құптайтын рәсімдермен тойлаған. Тіпті, кешегі дін мен ділді терең меңгерген алаштық азаматтарымыз, оның ішінде Міржақып Дулатұлы өзінің сөзінде: «Қазақта үш мереке бар. Олар: екі айт мерекесі және наурыз мерекесі», - деп тайға таңба басқандай айқындап кетті.

Қыстың аязды күндерінен аман шыққан халқымыз қап түбінде қалған дәнді дақылдардан дәмі тіл үйірер наурыз көже әзірлеп, айналадағы көршілерінің, туғын-туыстарының басын біріктіріп наурызды атап өткен. Жастарымыз алтыбақан құрып, көкпар тартып, бәйгеге ат шаптырып наурыз мерекесіне ерекше өң сыйлаған.

Сонымен қатар, дана халқымыздың тамыры тереңде жатқан тағы бір дәстүрі – асар. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бір хадисінде: «Бір бауырымның қажетінде аяғына дейін жүруім, Мен үшін менің мына мешітімде бір ай ихтикаф жасағаннан да сүйіктірек», - деп бауырының қажетінде жүру үлкен сауапты іс екенін паш етті. Аталмыш сүннет салтымызға айналып, үй салуда, шөп оруда, жаназа мен ас-жиындарында асарлату дәстүрі қалыптасты.

Ахмет Байтұрсынұлы: «Қазіргі заман – өткен заманның баласы, болашақ заманның атасы», – дейді. Діннен тамыр жайған дәстүрімізге берік, иманымызды өзімізге серік ету арқылы ғана біз өзіміздің тарих сахнасынан орын алған тәуелсіз ел екенімізді дүйім жұртқа дәлелдегеніміз болар еді. Дін мен дәстүріміз бөлек дегендер, бір ел болашағының қамын жегендердің сипатына келмейді. Өйткені олардың түсінігі тар, я болмаса қазақ тарихынан хабарсыз деуге ғана келеді. Дәстүріміздің әлі күнге дейін өз орнын жоғалтпауының бір себебі, ол дінмен ұштасуында. Дінге қарап бой түзеп, дәстүрімен сусындап, тарихынан өнеге алған әрбір қазақ, Абай атамыз айтқандай «пенде мақсаты –Адам болу» деген сияқты өз мақсатымызға жетер ма едік, кім біледі?! Қазір кезеңде ұлт пен халық рухани қолдауға мұқтаж.

Мақсатымыз – ұлттық болмыс, табиғатымызбен сабақтас шариғаттағы мазһабымыз бен танымдық мектебімізді тұғырлап, асыл дүниелерімізді, жауһарларымызды жарыққа шығару, үзілгенімізді жалғап, жоғалтқанымызды түгендеу, сан ғасырлық тарихы бар діни дәстүрлерімізді қалпына келтіру. Сол арқылы қазақтың толыққанды ұлтқа, Алаштың іргелі елге айналуы үшін қолдан келгенше үлес қосу.

«Бекет ата»  мешітінің бас имамы

Амантай Садиев