ДӘСТҮР МЕН ИМАНИ ҚҰНДЫЛЫҚТАР

Қазақ халқының тарихы мұсылмандық ұстанымнан ажырамай келе жатқандығы күмән тудырмайтын ақиқат. Сондықтан халқымыздың болмысына сіңіп, өмірінен ойып орын алған рухани дүние танымы мен салт-дәстүрін исламнан бөліп қараудың өзі үлкен қателік. Себебі, наным-сенім мен салт-дәстүр – кез келген халықтың күнделікті тыныс-тіршілігі әрі елдігін айғақтайтын іс-жүзіндегі мәдениеті мен өркениетінің көрінісі. Осы егіз ұғым бір-бірінен бөліп қарауға болмайтын рухани құндылық болып табылады.

Тарихи тұрғыдан алып қарайтын болсақ, ислам діні қазақ даласына VIII- ғасырдан тарала бастап, Мәураннахр мен Түркістан аумағында салтанат құруы Қарахан мемлекеті дәуірінде жүзеге асты. Қарахандықтар кезінде ислам діні түркі әлемін біріктіретін негізгі фактор ретінде қарастырылды. XIII ғасырдың екінші жартысында Жошы ұлысынан бөлініп шыққан Алтын Орданың ресми діні ислам болды. Алтын Орда кезеңінде Қазақстанның барлық аймақтарында ислам діні толықтай үстемдік құрып, Қазақ хандығы мұсылман мемлекеті ретінде танылды. Алтын Орданың мұрагері саналған Қазақ хандығы да бабалар салған сара жолдан қиыс кетпей, ханафи мәзһабына арқа сүйеген дін жолын өздеріне жолбасшы етті. Қазақ халқының ұлт ретінде ұйысуында ислам дінінің ықпалы күшті болды.

Қазақ халқы ғасырлар бойы ислам дінін берік ұстанып келген. Әрбір ұлтты ұлт ретінде сақтап қалатын нәрсе – тілі мен мәдениеті және осылардың негізі болып табылатын – дін. Негізінде бір ұлттың қанына сіңіп, табиғатына айналған дінін білгіміз келсе, сол ұлттың мәдениетіне, салт-дәстүріне, әдебиеті мен жыр-дастандарына, мінез-құлқы мен құндылықтарына, мақал-мәтелдеріне, жер-су аттарына, сәулет өнеріне, тыныс-тіршілігіне, тіпті адам аттарына мән беріп, қарасақ жеткілікті. Міне қазақ халқының осы ерекшеліктерінің тоқсан пайызында Ислам бояуы бар. Қысқасы, қазақтың жалпы құндылықтарының қайнары - Ислам діні.

Ислам дінінің бес негізгі фундаменті бар екенін білеміз. Осылардың ішінде алғашқысы, шоқтығы биік болып тұрғаны - Иман. Иман – діннің негізі. Пайғамбарымызға (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын)  пайғамбарлық келгеннен кейін 13 жыл бойы Мекке шаһарында халықты иманға шақырды. «Иман» деген сөз «сену», «растау», «нану», «илану» деген мағыналарға келсе , ал шариғатта: «Ұлы Алланың дінін жүрекпен қабылдап Мұхаммед пайғамбардың әкелген нәрселерінiң бәрiне сенiп, оларды жүрекпен қабылдау» дегенді білдіреді.

Ислам ғұламалары өз еңбектерінде «Иман мәселелеріне қатысты жалпылама сену жеткілікті ме, әлде егжей-тегжейлі білу міндет па?» деген тақырып аясында ақида мәзһабтарының ұстанымдарына былай тоқталады: «Әһл-сүннет уәл-жамағат» көзқарасы бойынша: «Иман мәселелеріне жалпылама сену жеткілікті» дейді. Сондықтан бір адамның «Алла Тағала жалғыз, ортағы жоқ. Мұхаммед Оның құлы әрі елшісі және оның Алла Тағаладан жеткізген ісінің бәрі хақ» деген жалпылама сенімі де, мұсылмандығы да дұрыс деген ұстанымды бекітеді. Осыған дәлел ретінде Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Кімде-кім шынайы ықыласымен Алладан басқа Тәңір жоқ, Мұхаммед оның елшісі» десе, жәннатқа кіреді деген хадисін келтіреді.

Қазақ халқы ислам дінін қабылдағаннан бастап қаншама нәубат жылдарын басынан өткізсе де ешқашан иманынан бас тартпаған. Кешегі «дін– апиын» деген кеңес өкіметінің кезінде де иманына берік болып қасиетті Құран кітабын ақ матаға орап сандығының түбіне жасырған. Кеңестік кезеңде өмір сүрген ата-апаларымыз контораның күштеуімен «Құдай жоқ» деп айтқызса да үйіне келген уақытта балаларына: «Кешке жатарда қол-аяқтарынды жуып, «Бисмиллаһиррахаманиррахиим» деп айтып «Лә илаһа иллә Алла, Мухаммдур Расул Алла » деп бір Аллаға сиынып жатыңдар» деп үйреткендігі күні бүгінге дейін халық ауызында айтылып келеді.

Мемлекетіміз тәулелсіздігін алып, тілімізге, дінімізге, салт-дәстүрімізге еркіндік берілген таңда, ақпараттық техонолгияның дамуы мен әлем кішкентай ауылға айналуына байланысты батыстың идеологиясы, өкінішке орай халықты салт-дәстүрінен, дінінен ажыратып бара жатқан жайы бар. Қоғамды билеуші құрал ретінде ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілер демократияны желеу етіп халықтың сеніміне және салт-дәстүріне кері әсер ететін тигізуде. Сондықтан ата-аналар, ұстаздар, зиялы қауым өкілдері және дін қызметкерлері болып ұлтымызға, тілімізге, дінімізге және салт-дәстүрімізге қайшы келетін түйіткілді мәселелер мен идеологияларға қарсы тұрып бірлесе күрескеніміз жөн болар.

Сонымен бірге иман құндылығын дәріптейтін халық жадында сақталған нақыл сөздер, мақал-мәтелдер қазақтың иманына берік болғандығын білдіреді. Мысалы иман тұрғысынан нық сенімде екендігін мынадай мақал-мәтелдерден көруге болады: «Құдайға сенген құстай ұшады, адамға сенген мұрттай ұшады», «Құдай деген құр қалмайды», «Құдайсыз қурай қурамайды» т.б. танымдар ата-бабаларымыздың иманына берік шынай мұсылман екендігін дәлелдейді. Ал дінімізде қасиетті Құранда және Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) хадистерінде бір Аллаға ғана сеніп, иман келтіріп, табыну діннің негізі болып табылады.

Мақаламызды қорытындылайтын болсақ, ұрпағын «иманым жиғаным» деп өсірген ата-бабаларымыз имани сеніммен қатар салт-дәстүрге де үлкен жауапкершілікпен қарағаны баршамызға мәлім. Аллаға шүкір, рухани құндылықтарымыз ұлт жадында қайта жаңғырып, халқымыз иманды ұрпақ жетістіруге ұмтылуда. Жоғарыда атап өткеніміздей, Құдайсыздандыру қоғамында да ата-бабаларымыз сеніміне селкеу түсірмей дәстүріне мықты болды. Иманына бекем болып, дәстүрін мәнсұқтамаған шешен, ақын, жыршы, зергер, сәулетші, қара қылды қақ жарған билер мен қазылар ұрпақты имандылыққа салт-дәстүрді құрметтеуге тәрбиелеп өсірді. Дінге қысым көрсетілген замандарда Исламның ұрпақтан ұрпаққа жетуіне, жоғалмай сақталып қалуына себепші болған негізгі күш – дәстүр құндылығы еді.

Бостандық ауданы

        «Байкен» мешітінің

        бас имамы Болатбек Абу