ДӘСТҮР ДІҢГЕГІ - ДІНДЕ

Аса қамқор, Ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын.

Қазақ ежелден салт-дәстүрді берік ұстанған халық. Салт-дәстүрлер ата-бабамыздан ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, ел арасында айнымас салтқа айналған. Әрине, шариғаттан аспай салтымызды сақтай білсек адаспасымыз хақ. Дегенмен, бүгінгідей ақпарат ағыны толассыз өзгеріп, ғаламтор беттері түрлі санаға қонымсыз дәстүрлерді насихаттап жатқанда қайсысы дұрыс, қайсысы бұрыс екенін аңғару қиынға соғып жатады.

Тереңнен ұғынған адамға қазақ халқы дәстүр, салт, тыйымдар арқылы шариғаттың заңын түсіндірген. Кез-келген өміршең дәстүрдің түбінде, негізінде Ислам діні жататыны ақиқат. Солардың бірнешеуіне тоқтала кетсек.

Балаға азан шақырып ат қою

Отбасында дүниеге сәби келген кезде оған танымал, сыйлы, құрметті кісілердің есімін қойып, соның жолын берсін деп жорамалдап, есім береді. Кейбір отбасылар ауылына, әулетіне сыйлы, намазы бар кісілерді шақырып соған азан шақыртып ат қойып жатады. Ол әрине дұрыс. Егер азан шақырып ат қоюдың шарттарын білген жағдайда оның әбестігі жоқ. Әкесі немесе әулетінде азан шақырып ат қоя алмайтын кісілер болса мешіттен молда, имамды шақырып жүзеге асырған. Сәбиге азан шақырып ат қою – сүннет амал. Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) жасаған амалдардың бірі. Пайғамбарымыздың қызы (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) қызы Фатима Хасанды босанған кезде, оның құлағына азан айтқандай азан айтқан. Дінімізде балаға азан шақырып ат қоюдың бір мәні – баланың бойына имандылықты, шариғатты туғаннан сіңіре білу. Нәрестенің құлағына айтылған азан сөздері оның иманды ұрпақ болып өсуіне септігі тиеді.

Баланың тұсауын кесу

Қазақ халқының дәстүрінде ерекше орын алатын, балаға жасалатын міндетті амалдардың бірі – тұсаукесер рәсімі. Ата-ананың бала алғаш қадамын жасап, жүре бастаған кезде жасайтын жоралғысы. Баланың тұсауын кез-келген кісіге кестірмеген. Жолы ашық, өмірде жетістікке жеткен, ұзақ жасаған кісілерге кестірген. Бұл жоралғыны жасаудағы мақсат – жолы ашық, адал, ешкімнің ала жібін аттамайтын салиқалы  ұрпақ болуын тілеу. Сол себепті де оның ешқандай бұрыстығы жоқ. Себебі, «амалдар ниетке байланысты» дегенді ескерсек, жақсы ниет жақсылыққа жетелейді. Алланың атымен басталып, тұсау кесіліп, ақ бата берілуінің астарында үлкен тәрбие жатқанын да ұмытпауымыз керек.

Баланы сүндеттеу дәстүрі

Баланы сүндетке отырғызудың діндегі орны қандай? Енді осы сұраққа тоқталсақ. Ұл баланы сүндетке отырғызу – Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сүннеті. Баланы сүндетке отырғызуды әрбір ата-ана өзіне міндет, парыз санайды. Баланың жасы 3,5,7-ге келгенде есептеп сүндеттеп жатады. Сүндет той өткізіп, баланың мұсылманшылық бір міндеті орындалғанының құрметіне ата өтеді. Сол тойда ізгілер жиналып, бата беріп, дұға жасап, игі тілектер жеткізіледі. Ислам дінінде Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) немерелері Хасан мен Хусейн дүниеге келгенде жетінші күні оларды сүндетке отырғызғаны айтылады. Демек бұл жоралғы амалды сүннетке амал етті деп айтуға болады.

Шариғат шектен шығуға тыйым салады

Өкінішке орай бүгінгі қазақ қоғамында салт-дәстүрлер мен ырым-тыйымдарды ұстануда ақылға қонымсыз, еш пайдасы жоқ, діни негізі жоқ амалдарды жасаушылар да кездеседі. Ғасырлар бойы қалыптасып, ұрпақтан-ұрпаққа мұра болған дәстүрлерді жолдан қосылған ырымдар бұзуда. Кейбір дәстүрлеріміздің шектен шығып, шариғаттан асып бара жатқанын байқаймыз. Мысалы, Алла Тағаланың ұнатпайтын әрекеттерінің бірі – ысырапшылық.  Алла Тағала ысырап еткендерді ұнатпайды. Қасиетті Құран Кәрімде: «Жеңдер, ішіңдер, бірақ ысырап етпеңдер!» деген. Бүгінгі таңда үйінде қазалы жағдай орын алған кісілер ас та төк дастархан жайып, қонақасын беріп, мал сойып, тіпті несие алып осы шараларды атқарып жатады. Өзі қайғырып, қара жамылған отбасы үшін бұл әрекет әрине дұрыс емес. Қазалы үйде жоқтау айтып, сабырға шақырып ниет білдірудің орнына дастарханмен алысу сәнге айналғандай. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы бұл ретте мол дастархан жаюдан тыйып, жаназа дастарханының мәзірін халыққа ұсынған да болатын. Бұл берілген ас кім үшін, не үшін? Соны ойланғанымыз абзал. Өмірден озған кісіге сауабы тисін дейтін болсақ, оның шариғат көрсетіп берген жолдары бар. Яғни, марқұмның атынан садақа беру, құран бағыштау секілді амалдар нақты айтылған. Аллаға ұнамсыз амалдардан барынша аулақ болғанымыз абзал.

Сондай-ақ, осы ретте айтылатын бір мәселе, жаназадағы, жерлеу рәсіміндегі орын алатын жағдайлар. Қайтыс болған кісінің артынан дән шашу, тиын тарату, су шашу, мәйітті басымен немесе аяғымен шығару деген секілді шариғатта жоқ шарттар орын алады. Үйге қондыру, үйінде түнеп шығу керек деген сияқты талаптарды ұстанатындар да кездеседі. Бұларға шариғатта еш негіз жоқ.  Негізінде мәйітті күттірмей жерлеуге асығу керек. Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын):  «Мәйіттеріңді жерлеуге асығыңдар. Мәйіт жақсы кісі болса, жақсылығына жылдам жеткізіңдер, ал жаман кісі болса тозақ иелері бізден алыс болсын» деген. Міне, қайтыс болған кісіні жерлеуді асықтыру керісінше сүннетке қайшы әрекет болып саналады.

Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын)  хадистерінде: бойжеткен қызды ұзатуға, қарызды қайтаруға, мәйітті жерлеуге, қонақты тамақтандыруға асығу керектігі анық айтылған. Осы ретте жіберілетін қателіктердің, асыра сілтеушіліктің тағы бір көрінісі бар. Кісі қайтыс болғаннан кейін оның артынан жақсы сөздер айтып, жақсылығын ғана сөз етіп, дұға жасау артында қалған ұрпаққа парыз. Алайда, бүгінге асханада ас беріп, күйші-жыршыларды шақырып, арнайы асаба жалдап атап өту үрдіске айналып барады. Сол асқа жиналудағы мақсат – баршылығымызды көрсетіп, дастарханымызбен мақтанып, күй, жыр тыңдау ма? әлде Құран бағыштап, сауап алу ма? Осыны тереңнен ойланған жөн. Мәйітті жерлеу мәселесінде де ескеретін тұс көп. Бейіт басына барып, мәйітті жерге тапсыру рәсімі сауапты, өзіңе де ой салатын амалдардың бірі. Кейбір мәйітті жерлеу кезінде келген кісілердің бейітті аралап, өмірден өткен туыстарының мазарын іздеп кететіні, енді бірі топтасып әңгіме айтып, бірі темекі шегіп сырттан бақылап қалатынын да көзіміз шалады.

Марқұмды жерлеу – сауапты амал. Оны тиісінше шығарып салу артындағы мұсылмандарға парыз, міндет. Сол себепті әдептен аспай, өзімізге ғибрат алып, мұсылманшылыққа жат әдеттен аулақ болғанымыз абзал. Қабір салу мәселесінде де асқан ысырапқа жол бермей, шариғат бекітіп берген жолдан аспай, қарапайымдылықты ұстануға шақырамын. Бір сөзбен айтқанда салт-дәстүріміздің игі, дұрысын біліп жүзеге асырып, шариғаттан аспау керек.

Аманқұлов Жеңісхан

«Ақсай» мешітінің қызметкері