ҚҰҚЫҚ ПЕН ДІННІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ

Ислам дінінің Алла Тағала тарапынан адамзатқа түсірілуінің негізгі мақсаты адам баласының құқығының қорғалуы. Адам өмір сүруге, бас бостандығы, сөз бостандығы, білім алу мен табыс табу, не нәрсені иемдену мен әділдікке қақылы.

Осы айтылған адам құқығы ислам дінінде бекем бекітілген, оны ешкім жоққа шығара алмайды. Өйткені адам баласын Алла  Тағала ардақты қылып жаратқан. Хаққыларын Өзі бекіткен. Сондықтан ол хақылары жеке басына қатысты немесе қоғамдағы өміріне байланысты болса да, рухани өмірі немесе материялдық жағы болсын толық қорғалып, түбегейлі қамтылған. Айта кетсек жеке тұлғаның саяси, экономикалық, қоғамдық, мәдени өмірдегі құқықтары бәріне бірдей теңдікті қамтамасыз етеді. Адамның нәсілі мен тіліне немесе қоғамдағы орынына қарап ешқандай артықшылық бермейді және хаққысын кемітпейді.

Осы сөздерімізді растайтын дініміздегі адам құқықтары жайлы бірнеше мысылдарға тоқталсақ:
1. Еркек пен әйел мәселесі немесе теңдігі дегенге тоқталсақ. Ер адам мен әйел адамның жаратылыстарының ерекшелігі мен мақсатына байланысты жауапкершіліктері жүктелген. Алла Тағала Құранда Ниса сүресінде: «Ерлер әйелдерге басшы һәм қорған. Өйткені Алла, бір-бірінен артық қылды. Сондай-ақ олар; малдарынан да пайдаланады», - деп айтады. Әйелді нәпақамен қамтамасыз ету, қорғау ер адамның міндеті. Алла басқару, қорғау, қамқор болу сынды мәселелерде ер адамды артық және қабілетті етіп жаратты. Осыған сай жауапкершілікті міндеттеді. «Ал ізгі әйелдер - Аллаға толық мойынсұнатын және ерлерінің алдындағы міндеттерін қалтықсыз орындайтын, сондай-ақ Алла олардың құқығын қалай қорғаған болса, оларда дәл солай ерлері қастарында болмаған кезде де ерлерінің құқығын аяқ асты етпейтіндер» (34). Бұдан білгеніміз ер мен әйелдің өмірдегі отбасылық, материялдық, рухани қақылыры мен міндеттері толық қорғалып, жүктелген.

2. Ата-ананың құқығы. Бұл мәселе исламдағы хақысын берудегі маңыздылығы жағынан өте қатты қадағаланып, зор орын алады. Алла Тағала Құранда Өзіне ғибадат ету және Өған серік қоспау қандай маңызды болса Ата-анаға құрмет көрсетуді сондай маңызды еткен. Ниса сүресінің 36-шы аятында: «Бір Аллаға құлшылық жасап, Оған еш нәрсені серік етіп қоспаңдар. Ата-аналарыңа жақсылық жасаңдар» -деген. Ал келесі аятта оларға құрмет көрсетіп, жақсылық жасауға бұйырады, жамандық жасаудан тыйды: «Раббың бір Өзіне ғана құлшылық етуді. Ата-анаға барынша жақсылық жасауды үкім етті, Егер олардың біреуі немесе екеуі бірдей қолыңда қартайса (оларды ауырсынып немесе жақтырмаған сыңай танытып) «Түу!» деп те кейуші болма, сондай-ақ оларға зекіп ұрыспа! Керісінше, оларға жанға жағымда жылы сөз айт!». Исра: 23. Сонымен қатар Лұқман сүресінің 14-ші аятында Аллаға шүкір атумен қатар ата-анаға шүкіршіл болуға өсиет етеді: «Біз адам баласына ата-анасына барынша жақсылық жасауды бұйырдық. Анасы оны әлсіреген үстіне әлсіреп, қинала жүріп (тоғыз ай бойы) көтерді. Оның емшектен шығуы да екі жыл алады. Ендеше: (Уа, адам баласы!) Маған және ата-анаңа шүкіршілік ет! Ақыр соңында Маған қайтасың (және істеген істерің үшін жауап бересің)». Міне, осы аяттар арқылы Алла Тағала ата-ана құқығын бізге, барша мұсылманға айқындап берді.

3. Бала құқығы. Ата-ананың құқықтары қалай қорғалса баланың құқығы да солай бекітілген. Исламда баланың хаққылары сәби дүниеге келген мезеттен ата-аналарының міндеттері айтылған. Бақара сүресінің 233-ші аятында Алла Тағала былай дейді: «Аналар сәбилерін толық екі жыл емізсін. Бұл (үкім) баланы толық әрі жақсылап емізгісі келгендер үшін. Бала емізетін аналарды ас-ауқат және киім-кешекпен қоғамдағы ғұрыпқа сай жақсылап қамтамасыз ету-баланың әкесінің міндеті. Ешкімге шамасынан тыс міндет жүктелмейді. Анасы да, әке де баласы үшін зиян шекпеуі керек (баланы пайдаланып, анасына немесе әкесіне зиян келтіруге болмайды). (Егер баланың әкесі бала емшектен шықпай жатып қайтыс болса, онда ана мен баланы асырау әкенің) мұрагеріне жүктеледі. Алайда ата-ана разылық білдіріп, өзара ақылдасып баланы емшектен ерте шығарамыз десе, екеуі де күнә арқаламайды. Егер балаларыңды сүт ана жалдап емізуді қаласаңдар, онда сүт ана ақысын қоғамдағы ғұрыпқа сай жақсылап төлейтін болсаңдар, бұндай жағдайда да күнә арқаламайсыңдар. Аллаға қарсы келуден сақтанып, тақуалық шеңберден шықпауға тырысыңдар һәм біліп қойыңдар, Алла не істеп, не қойып жүргендеріңнің бәрін көріп, бақылауда».

 Ислам дініндегі адам құқығы жеке тұлғаның амандығын сақтауға негізделген. Адамның өміріндегі Алла берген барлық құндылықтары бұлжымас қағидаттар арқылы аман болуы көрсетіп, бекітілген. Адамның өмірі мен ар-ұятының сақталуы және әділдік пен теңдікке хақылы екендігі көрсетілген. Сонымен қатар Алла Тағала адам баласының басқа жаратылыстардан ардақты және үстем қылғанын Құран кәрімде баян еткен: «Біз расында да, адам баласын ардақты қылып, көптеген нығметке бөледік: оларға құрлықта да теңізде де мініс көліктер нәсіп еттік. Таза және жағымды азықтарды ризық етіп бердік. Сондай-ай оларды жаратқандарымыздың көбінен әлдеқайда үстем қылдық». Исра:70.  

Адамның өмірі құнды екендігі және оған ешкім қол салып, зиян беруіне тыйым салынатыны жайлы Алланың Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) хадисінде айтқан: (Шындығында сендердің қандарың және малдарың бір-бірлеріңе харам. Бүгінгі мына күндерің мен айларың осы елдеріңде харам болғандай Раббылеріңмен кездесетін күндеріңе дейін харам). Осы хадисімен Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) адамның өмірі, мал-мүлкі мен ар-ұяты құнды екенін, сол құндылық адамзат өмірінің соңына дейін бұлжымайтындығын ескертті. Адамның өмірі біреу тарапынан ғана емес өзінің тарапынан да зиян шегілмейтіні туралы да қатты ескертті.

Ауыр, үлкен күнәлар жайлы сұрағанда Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): (Аллаға серік қосу. Өзіне қол жұмсау ), - деген. Сонымен қатар ешкім ешкімді қорлап немесе ар-намысына нұқсан бере алмайды. Ол қай жолмен болса да, мейлі қол жұмсау немесе тіл тигізу, мазақтау секілді болса да. Имам Ибн Хаббан келтірген хадисте: (Расында Алла Басқаларды азаптағандарды азапқа ұшыратады), - деп қатты ескерткен. Адам баласының өмір сүруі мен ар-намысының амандығы қандай маңызды болса, әділдік сондай маңызды. Қоғамнан әділдік кетсе барлық зұлымдық пен арсыздық қоғамды жайлайды. Алланың Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) хадисінде. (Мұхаммедтің жаны кімнің қолында Сонымен ант етем! Егер Мұхаммед қызы Фатима ұрлық жасаса қолы кесіледі), - деп ескерткен.  

 Міне, біздің құқық пен діннің өзара байланысы жайында азғантай жазғанымыз. Жалпы діннің негізгі қызметі құқық пен жауапкершілікті айқындау және оның орындалуын жүзеге асыру. Егер олай болмаса ол діннің негізгі миссиясы жоғалады. Бұл тақырып том-том кітаптарды қамтитын тақырып. Алла бәрімізге екі дүниенің жақсылығын нәсіп етсін!

Ахметов Мади

Мырзахмет мешітінің бас имамы