НӘПСІМЕН КҮРЕСУДІҢ ЖОЛДАРЫ

Алдымен Аллаға мадақ, Пайғамбарымыз Мұхаммедке салауаттар болсын. Нәпсімен біз не үшін күресуіміз керек және онымен күресу бізге нендей пайда алып келеді деген сауалға жауап іздеп көрейік.

Онымен үнемі күресуіміздің себебі Алланың алдындағы құлдық мәртебемізді және адам деген атқа лайықты дәрежемізді сақтау болмақ. Сондай-ақ бұл күрестен бізге келер пайда, Раббымыздың құзырында құлдық дәрежеміздің жоғары болып, Оның разалағына қол жеткізу. Осы тұрғыда кейбір ғалымдарымыз ахлақты үш түрге бөліп, баяндаған:

Бірінші: Шайтани ахлақ: тәкаббарлық, көреалмаушылық, өзін жоғары санау, жамандық, бұзақылық, өтірік, т.б.

Екінші: Жануарға тән ахлақ: шәһуат (қатты қалау)

Үшінші: Періштеге тән ахлақ: жақсылық, шынайылық, кішіпейілдік, итағатшылық, т.б.

Ал адамның бойына Алла Тағала жоғарыда аталған ахлақтарға деген бейімділікті салып қойған. Алла Құранда: «Содан соң күнәның жолдарын әрі одан сақтану, арылу жолдарын оның көкейіне салып, білдіргенге серт» - деген (Шәмс сүресі 8-аят).

Сондай-ақ Алла Тағала періштеге ақыл беріп, жануарларға шәһуат беріп ал адамға ақылды да шәһуатты да беріп жаратты. Бұлай берілудің мәні адам үшін сынақ болды. Қашан адам баласы шәһуатқа қатты иілсе жануар дәрежесіне түсіп, ал ақылға қарай иілсе періште дәрежесіне көтерілетінін білдіреді. Ислам діні бізге адамды кері тартып, кісіліктен бездіретін екі қуаттың: ой-сезім салып азғыратын шайтан мен «жамандыққа бастаушы нәпсінің» бар екенін айтып, ескертеді. Бұл жайлы Шәкәрім мен Мәшһүр Жүсіп аталарымыз: «Табылды өз бойымнан екі дұшпан, бірі іштен болғанда, бірі - тыстан» деп айтып кеткен.  Нәпсімен күресудің маңыздылығын білдіретін хабарларға тоқталсақ: Алла Тағала Құран Кәрімде: «Расында нәпсісін тазартқан кісі құтылды. Әлде кім оны кірлетсе, қор болды» - деген (Шәмс сүресі 9-10 аяттар).

Ал «Тәбук» шайқасынан кейін, сахабалар сусыз шөл далада шаршап-шалдығып, қарындары аш күйде кері қайтып бара жатқанда Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Кіші жиһадтан (жорықтан) үлкен жиһадқа (нәпсімен күресуге) оралдық», - деп айтқан (Суюти «Жамиғ әс-сағиру»).

Нәпсімен күресудің көптеген жолы бар, міне солардың біршамасына тоқтала кетейік:

1. (Муроқаба) Алла Тағаланың әркез көріп, бақылаушы екендігін есте ұстау.

Қасиетті Құран Кәрімде: «Біліп қойыңдар. Алла іштеріңе бүккен ойларыңды түгелдей біледі. Ендеше, (Оның бұйрығына қарсы келуден) сақтаныңдар», - деп ескертеді («Бақара» сүресі, 235-аят). «Сүннеттің анасы» деп танылған хадисте Жәбірейіл періште Пайғамбарымыздан (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) «ихсан» туралы сұрағанда, Алланың Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын); «Ихсан дегеніміз – Алланы көріп тұрғандай құлшылық ету. Сен Оны көрмесең де, Ол сені көріп тұрады», - деп жауап береді. Демек, оқитын намазымыз, ұстайтын оразамыз, беретін зекетіміз, орындайтын қажылық, т.б. амалдарымыз ихсан жағдайында болса, нәпсінің жақсы жағына қарай тәрбиеленуін жеңілдетеді.

2.Нәпсіні жаман қалауларынан тыю

Мұсылман адам ішкі қалауы әлдебір ой салғанда, сол істің дұрыс-бұрыстығын саралап барып істеу қажет. Әйтпесе, нәпсісінің қалауын орындай беру адамды орға жығары сөзсіз.

Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) тәлімін алған сахабалар нәпсілерімен қандай қатынаста болғандығын мысал арқылы келтіретін болсақ, хазреті Осман (р.а) бір күні ет жегісі келіп, базарға барып сатып алайын деген ниетпен үйінен шығады. Жолда кетіп бара жатқанында алдынан Али сахаба (р.а) кезігіп қалады.  Екеуі сөйлесіп қалып, Али (р.а) оның қайда кетіп бара жатқанын сұрайды.  Сонда Осман (р.а): «Ет жеуге аңсарым ауып, соны сатып алайын деп базарға кетіп бара жатырмын», - дейді. Али (р.а) оған: «Сонда сіз нәпсіңіз не қаласа, соны сатып ала бересіз бе?» - деп сұрақ қояды. Осы кезде Осман (р.а) қателігін түсініп, сол жерден кері бұрылып, үйіне қарай кеткен екен. Нәпсісін тиған жанның қияметте орны жәннат екендігі Құранда былайша баяндалады: «Ал енді кім Раббысының құзырында тұрудан қорқып, нәпсісін жаман қалауларынан тыйған болса, негізінде оның баратын жері жәннат», - деп айтылған (Назиғат сүресі, 40-41аяттар).

3.Нәпсіні әсте-әсте тәрбиелеу

«Мұсылман болу әсте-әсте» деп айтылғандай нәпсімізді сатылап, дәрежелеп тәрбиелеудің мәнісі өте үлкен. Шәкәрім бабамыз былай деп айтқан: «Сөзіңді түзе – әдетіңе айналады, әдетің – мінезіңе айналады, мінезің – сенің тағдырың».

4.Ізгі адамдармен (ортамен) бірге болу

Адамның жақсылық атаулыға бой үйретіп, жамандықтан жиренуіне ізгі ортаның әсері өте үлкен. Себебі адам ізгі адамдармен бірге болған сайын бойындағы ізгілік сипаттары оянып, жақсы істерге бейімделеді. Алла Тағала Мұхаммед Пайғамбарымызға (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «(Мұхаммед) таңертең және кешке Раббыларына, Оның (разылығын қалап) дидарын іздеп, жалбарынғандармен бірге өзің де барынша сабырлық таныт. Дүние тіршілігінің сән-салтанатына көңіл ауып, оларды көзіңе де ілме. Сондай-ақ, жүрегін Бізді еске алудан қаперсіз еткен, нәпсінің әуесіне ерген және бүкіл ісі шектен шыққан әлдебіреулерге бағынба (ерме)», - деп Алланы еске алған, оның разылығын іздеген жандармен бірге болуды әмір еткен (Кәһф сүресі, 28-аят).

Мақаламыздың соңын Серік Қалиев ағамыз жыр шумағымен аяқтауды жөн көрдік:

«Шақырғандай аштықтың мол азабы,

Жақтырмайды қу нәпсі оразаны.

Өмір бойы өтеді ол арпалысып,

Өзің өлмей, оның да жоқ ажалы.

Күресуге ол итпен икем керек,

Тіл табысып кетем деп сүйкенбе көп.

Садақалар беруге ниеттенсең,

Сараңдыққа тұрады итермелеп.

Намазды да бұл нәпсі ұнатпайды,

Қырық есектік қырсығын кім ақтайды?

Рахаттары болмаса бұ дүниенің,

Жұмақ жайлы аяттар жұбатпайды.

Жұмақ жайлы ұқпаса, тамұқ жайлы,

Келеді деп күте бер анық қайғы.

Нәпсісіне бағынған бақытсыздар

Жаратқанға құл болып жарытпайды».

Қолданылған әдебиеттер:

1. Құран Кәрім:
2. Хадис кітаптар
3. «Ихсан - рухани тәрбие негізі» 

«Орбита-3» мешітінің бас имамы

 Сүлейменов Орынбасар