БАЛАЛЫ ҮЙ - БАЗАР
Қазақ халқының «Балалы үй – базар, баласыз үй – мазар» деген ұлағатты сөзі ғасырлар бойы айтылып келе жатқан терең философиялық ойды қамтиды. Бұл мақалдың астарында адам өмірінің мәні, отбасының қадірі, ұрпақ тәрбиесінің жауапкершілігі жатыр. Қазақ дүниетанымында бала – өмірдің жалғасы, шаңырақтың шуағы, ұлттың болашағы. Ислам дінінде де балаға деген көзқарас ерекше, өйткені ұрпақ – Алланың аманаты әрі нығметі. Осы тұрғыдан алғанда, қазақтың дәстүрі мен Ислам қағидалары өзара үндесіп, бірін-бірі толықтырып тұрған рухани жүйе құрайды.
Бала – Алланың адамзатқа берген ең үлкен сыйы. Құран Кәрімде Алла Тағала: «Мал мен бала – дүниенің көркі» (Кәһф сүресі, 46-аят) – деп баяндайды. Бұл аятта Алла Тағала ұрпақ пен ризықты өмірдің сәні, адамға берілген нығмет ретінде сипаттайды. Яғни, бала — ата-ананың дүниедегі қуанышы, өмірінің жалғасы, аманаты. Бірақ бұл нығметке жауапкершілік те жүктеледі. Өйткені әрбір ата-ана өз перзентінің тәрбиесі үшін Алланың алдында есеп береді.
Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Сендердің әрқайсыларың – басшысыңдар және әрқайсыларың қарамағындағы жандар үшін жауаптысыңдар» (Бұхари, Муслим) – деген.
Бұл хадис Исламдағы отбасы жауапкершілігінің негізін айқындайды. Қазақ халқында да осы ойдың көрінісі бар. «Баланы жастан, ұлды бастан» деп, ата-ана ұл-қызын ерте жастан тәрбиелеудің маңызын түсінген. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген нақыл да хадистегі тәрбие қағидасымен ұштасып жатыр. Қазақ дәстүрінде бала дүниеге келген сәттен бастап оны жақсы тілекпен, ізгі ниетпен қарсы алады. Шілдехана, азан шақырып ат қою, бесікке салу, тұсау кесу сияқты рәсімдер — бәрі баланың өмір жолына береке тілеген ниеттен туған.
Бұл дәстүрлердің барлығының түп негізі Исламмен сабақтас. Мысалы, Пайғамбар (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сәбиге есім қою туралы: «Қиямет күні сендер өз есімдеріңмен және әкелеріңнің есімдерімен шақырыласыңдар. Ендеше, аттарыңды көркем қойыңдар» (Әбу Дәуд) – деген. Осы хадис қазақтың балаға мәнді, мағыналы ат қою дәстүрімен тікелей байланысты. Қазақ ат қоюда баланың мінезі мен тағдырына әсер етеді деп сенген. Бұл сенім – Исламдағы көркем есім таңдаудың рухани жалғасы.
Қазақ отбасында бала тек жеке тұлға емес, бүкіл әулеттің үміті мен абыройының иесі болып саналады. Сол себепті тәрбиенің басты өзегі – имандылық, ізгілік, еңбекқорлық және үлкенге құрмет көрсету. Ислам да дәл осы қасиеттерді дәріптейді. Құран Кәрімде Алла Тағала ата-анаға құрмет туралы бұйырып: «Раббың Өзіне ғана құлшылық етуді және ата-анаға ізгілік жасауды бұйырды» (Исра сүресі, 23-аят).
Қазақы тәрбиеде бұл өсиет «Анаңды Меккеге үш рет арқалап апарсаң да, ақыңды өтей алмайсың» деген түсінікпен қалыптасқан. Яғни, Ислам мен дәстүрдің өзегі бір — құрмет пен мейірім.
Отбасы – Исламда да, қазақ дүниетанымында да қоғамның іргетасы. Егер әр үйде тыныштық пен береке болса, бүкіл елде тұрақтылық орнайды. Сондықтан Пайғамбар (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Ата-ана баласына жақсы тәрбиеден артық сый бере алмайды» (Тирмизи) – деген. Бұл хадис қазақтың «Тәрбиелі бала – елдің көркі» деген даналығымен үндес. Бала – материалдық байлық емес, рухани байлықтың көрінісі. «Балалы үй – базар» деп айтқанда, қазақ дәл осы рухани жылылықты меңзеген. Балалы үйде күлкі бар, тіршілік бар, өмірдің мәні бар. Ал баласыз үй – тыныш, бірақ қуанышсыз, сондықтан оны халық «мазарға» теңеген.
Қазақ дәстүрінде ұрпақ тәрбиесінде ананың рөлі ерекше. Ана – ұлттың ұстазы. «Бесік жырын айтқан анадан ар-иманы биік ұрпақ өседі» деген түсінік бар. Исламда да ананың орны аса жоғары.
Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Жұмақ – аналардың табанының астында» (Нәсаи) – деп ананың қадірін ерекше атап өткен.
Демек, Ислам мен дәстүр – егіз ұғым. Екеуінің түпкі мақсаты – иманды, ұлтжанды, парасатты ұрпақ өсіру. Қазақтың «Балалы үй – базар» дегені – осы үйлесімнің бейнесі. Өйткені бала – өмірдің жалғасы, елдің ертеңі, дін мен дәстүрдің сақтаушысы.
Қорытындылай келгенде, «Балалы үй – базар» деген мақал жай ғана тұрмыстық тіркес емес, ол – Ислам мен қазақ дүниетанымының ортақ рухани қағидасын білдіретін өмірлік ұстаным. Бала – Алланың сыйы, ата-ананың сынағы, ұлттың болашағы. Ислам мен дәстүрдің бір арнада тоғысуы қазақ қоғамының рухани тұрақтылығын қамтамасыз етіп келеді. Сондықтан әрбір мұсылман отбасы бала тәрбиесін иман мен мейірімге негіздеп, ұрпаққа адалдық пен ізгілікті мирас етуі тиіс. Балалы үйде береке мен бақыт, шаттық пен шуақ бар. Ондай шаңырақ расында да базар, ал ондағы ұрпақ – ұлттың нұрлы келешегі.
Киізбаев Ерлан
Бекет ата мешітінің Наиб имамы
 Предыдущий |
Следующий |
| Шарапаты мол шағбан айы | САБЫР МЕН СЕНІМ - РУХАНИ ИММУНИТЕТ |
Тақырып аясындағы мақалалар
Қызықты тақырыптар
Намаз уақыттары 
