ЖҰМЫСШЫҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАП – ЖАУАПКЕРШІЛІК ПЕН СЕНІМ

Бірде Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар әйгілі Ніл өзенін артқа тастап, шөл далада жаяу келе жатты. Аяқ киімі жыртылып, жарамай қалғандықтан, жалаңаяқ жүруіне тура келеді. Жолай ішіп-жемге ештеңе таппай, нәр тартпай, ағаштың жапырағын жеуге мәжбүр болады. Осылайша Шұғайып (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбардың елі Мәдиян қаласына жетеді.

Мәдиянға жетіп, суат басында отырғанда қойлары мен түйелерін айдап келген малшыларды көреді. Суат қала сыртында орналасқан. Онда адамдар мен малшыларға арналған құдықтарды қоршай салынған бірнеше науа болатын. Жергілікті малшылар малын суару үшін құдықтан су тартып, науаға су толтыратын. Осы сәтте Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар қойларын суатқа жібермей қайта-қайта кері иіріп тұрған екі қызды көреді. Бұл туралы Құранның «Қасас» сүресінің 23-аятында былай баяндалады: «Мәдиянның суатына келіп жеткенде суат басында малын суарып жатқан бір топ адамды көрді. Сондай-ақ олардан әудем жерде малын суатқа жібермей қайырып тұрған екі бойжеткенді көзі шалды. Олардан: «Екеуің неге бұлай тұрсыңдар? (неліктен елмен бірге малдарыңды суармайсыңдар?)» деп сұрады. Екеуі: «Малшылар малын суарып болып, сауат басынан кетпейінше малымызды суармаймыз. Әкеміз қарт адам еді (сондықтан малға бізден басқа қарайтын ешкім жоқ)» деп жауап берді».

Деректерде қыздардың әкесі егде жасқа келген Шұғайып екені айтылады. Қыздардың жауабын естіп, жағдайға қаныққан Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар бірнеше кісінің жұмысын жалғыз өзі атқарып, шаруаны тиянақты әрі жауапкершілікпен орындайды. Осылайша қыздардың қойларын жалғыз өзі суарып береді. Өйткені бұл жұмыс үлкен күшті қажет ететін еді. 

Осыдан кейінгі оқиға Құранда былай баяндалады: «Сөйтіп ол екі бойжеткеннің малын суарып берді де (екеуі кеткеннен кейін) көлеңкені саялап: «Уа, Раббым! Шүбәсіз, маған берер қандай жақсылығыңа, нендей нығметіңе болса да зәрумін!» деді» («Қасас» сүресі, 24-аят). Ғалымдардың айтуынша, Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар Мәдиянға барған кезде көп жаяу жүргендіктен табанының терісі сыпырылып, орнына шор су жиналып, сүйелге айналған еді. Қарнының ашқаны сондай, қарны қабысып, тіпті аузынан ағаш жапырағының табы білінетін. Оның бұл күйін көрген және Аллаға жасаған дұғасын естіген әлгі екі қыз болған жағдайдың бәрін әкесіне баяндап береді.

Шұғайып қыздарына көмектескен Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбарға алғыс айту ниетімен бойжеткеннің бірін жіберіп, үйіне шақырады. Бұл жайтты Алла Тағала: «Сонда екі бойжеткеннің бірі оған ұялған түрде келіп: «Сізді әкем шақырып жатыр. Бізге қол ұшын беріп, малымызды суарып бергеніңіз үшін ақыңызды бермек» деді...» («Қасас» сүресі, 25-аят) деп баяндайды.

Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар Шұғайыптың шақыртуын қабыл алып, бойжеткенмен бірге оның үйіне қарай беттемек болғанда қыз жігіттің алдына түсуге ұялады. Мұны бірден сезген Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар оған: «Сен менің соңымда жүре бер. Мен де шамалап жүре беремін. Егер басқа жолға түсіп бара жатсам, тас лақтырып ишара жасап қой», – дейді. Мұсаның (оған Алланың сәлемі болсын) бұл сөзі мен әрекеті пайғамбарларға тән әдептердің бірі еді. Шұғайыптың осы қызы кейін оған тұрмысқа шығады.

Сонымен Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар мен Шұғайып біраз әңгімелеседі. «Сонда қыздардың біреуі: «Әкетай, оны жалдап алыңыз. Расында жалдайтын ең жақсы адамың, осындай күшті де сенімді болсын» деді» («Қасас» сүресі, 26-аят). Демек қыз әкесіне оны жалдап алу туралы осындай ұсыныс тастайды. Әкесі одан бұл жігіттің күшті әрі сенімді екенін қайдан білгенін сұрағанда
қызы оның мал суару кезінде бірнеше кісі атқаратын жұмысты жалғыз өзі істегенін және үйге келерде артына түспей, алдында жүргенін әңгімелеп береді. «Сонда әкелері Мұсаға: «Сені мына екі қызымның біреуіне қосқым келеді. Соның қарымы ретінде қолымда сегіз жыл жұмыс істейсің. Егер он жылға толтырамын десең, оның (бізге жасаған) жақсылығың болады. Саған ауыртпалық артқым келмейді. Алла қаласа, менің ешкімге қиянаты жоқ ізгі жан екенімді әлі-ақ көресің», – деді» («Қасас» сүресі, 27-аят). «Мұса оған: «(Мақұл!) Екеуіміздің арамыздағы келісім осы (болсын). Аталған екі мерзімнің қайсыбірін өтесем де, маған одан артық талап қойылмаса (әрі кінә тағылмаса) керек. Байласқан сөзімізге бір Алла куә әрі кепіл!» – деді» («Қасас» сүресі, 28-аят). Сонымен келісім бойынша Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар Шұғайыптың қызының біріне үйленіп, қалың малы ретінде он жыл қойын бағып береді.

Біз осы ой салар оқиғадан көптеген сабақ аламыз. Физикалық тұрғыдан әлсіз адамдарға, яғни қойын суара алмай тұрған екі қызға жақсылық жасап, көмектескен Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар сауапты амалының қарымтасын адамнан емес, тек Алладан сұрап, нығметке бөлеуін тілеп, жалбарынды. Бір өзі бірнеше адамның жұмысын атқарған Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбардың еңбекқорлығын көреміз. Алла Тағала еңбек еткен адамның сыйын, нәпақасын береді. 

Ерекше назар аударатын жайт: жұмысшы адамға қойылатын басты талап – жауапкершілік пен сенім. Жауапкершілік пен сенімді, бәрінен бұрын тақуалықты бойына жиған адам қай жерде болса да жетістікке, мол нығметке бөленеді.

Жүсіп (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбардың оқиғасы да біз үшін үлкен ғибратқа толы. Қаншама сынақтар мен қиындықтарды бастан кешкен, білімді әрі дана, өз ісінің білікті маманы екенін көрген патша оны кеңесші етіп алады. Осылайша Жүсіп (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар мемлекет істеріне басшылық жасайды. Патша оған билікті түгел тапсырады. Молшылық жылдардың түсімінен Жүсіп (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар мүмкіндігінше пайдаланып, дәнді дақылдар мен азық-түліктерден қор жинап қоятыны Ислам тарихынан белгілі. Оның билікте отырғанына жеті жыл толған кезде құрғақшылық басталады. Ашаршылық Мысыр елінен басқа барлық жерлерді қамтып, тіпті Палестинаға да жетеді. Ашаршылықтан әбден қиналған халық Мысырға бет алып, азық-түлік сатып алады. Палестинадан Мысырға азық-түлік алуға ағылған керуендердің ішінде бір кездері Жүсіп (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбарды қызғанышпен құдыққа тастап, одан құтылғысы келген бауырлары да болады. Жүсіп (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбар оларға да кеңшілік танытып, керуенін азық-түлікке толтырып жібереді. Осылайша ол жамандыққа жақсылықпен жауап беріп, пайғамбарлыққа тән әдеп танытады. 

Жүсіп пайғамбар (оған Алланың сәлемі болсын) жайлы баяндалған Құранның мына аяттарына назар аудару маңызды екенін айтқымыз келеді. Құранда былай жазылған: «Патша: «Оны дереу дәргейіме алып келіңдер. Өзіме арнайы кеңесшім етейін», – деп бұйырды. Сөйтіп Жүсіппен сөйлескеннен кейін: «Сен бүгіннен бастап біздің алдымызда жоғары мәртебелі, сенімді тұлға боласың», – деді. Сонда Жүсіп оған: «Ендеше мені бұл жердің (Мысыр елінің) қазыналарын басқарушы етіп тағайында. Өйткені мен қазынаны ұстай алатын сенімді әрі қазына ісін жүргізуді жақсы білетін адаммын», – деді. Міне Біз осылайша Жүсіпке Мысыр жерінде қалаған жеріне отырып, қалаған ісін істей алатындай (қай жерде болса да сөзі жүретіндей) етіп жақсылап орын тептірдік. Біз қалаған құлымызды осылай ерекше рақымымызға бөлейміз, әрі Алланы көріп тұрғандай, ең болмаса, Алланың өздерін үнемі көріп, бақылап тұратынын қаперінде ұстап, игі істер істейтін ізгі жандардың сауабын (еңбегін) зая етпейміз» («Жүсіп» сүресі, 54-56 аяттар).

Жүсіп (оған Алланың сәлемі болсын) пайғамбардың патшаға: «Ендеше мені бұл жердің (Мысыр елінің) қазыналарын басқарушы етіп тағайында. Өйткені мен қазынаны ұстай алатын сенімді әрі қазына ісін жүргізуді жақсы білетін адаммын», – деген сөзінен алар ғибрат мынадай: бойында бір іске деген қабілет, сенімділік, аманатшылдық, яғни жауапкершілік қасиет болған адамның сол жұмыстың өзіне жүктелуін сұрауға болатынын байқаймыз. Көпшілігіміз ұжымда түрлі салада жұмыс істейміз. Кейде ақсап тұрған саланы дамыту үшін жауапкершілік алу қажет сәттер болады. Сондықтан өзінің қабілеті мен біліміне сенген адамның сол саланы жауапкершілігіне алуында үлкен сауап бар. Себебі жауапкершілік пен сенім – істің әшекейі.

«Алланы көріп тұрғандай, ең болмаса, Алланың өздерін үнемі көріп, бақылап тұратынын қаперлерінде ұстап, игі істер істейтін ізгі жандардың сауабын (еңбегін) зая етпейміз» деген аяттан алар ғибрат: Алла Тағала сауапты іс жасаған адамның еңбегін ешқашан зая етпейді. Жаратушы Иеміз адал жұмыс істеген адамды нығметіне бөлейді. Өйткені дініміз әр мұсылманды адал кәсіппен шұғылданып, адал табыспен күн көруге үйретеді. Ардақты Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) пайғамбарымыз көптеген хадисінде маңдай терімен еңбектеніп жүрген мұсылмандарды мақтап, адал несібе іздеуге шақырған. Өзінің өсиеттерінде: «Құлшылық он түрлі нәрседен құралады. Бұл он нәрсенің тоғызы адал ризық іздеумен келеді» десе, тағы бір хадисінде: «Кейбір күнәлар бар, оларға намаз, ораза, қажылық та кәффарат бола алмайды. Тек күнкөріс қамымен қажымай жұмыс істеу ғана оны жуып-шая алады», – делінген. Алла Тағала баршамызға адал еңбек етіп, айналамызға пайдалы болған мұсылман болуды жазғай! Әмин!

Наурызбай қажы ТАҒАНҰЛЫ,

ҚМДБ Төрағасы, Бас мүфти

«Иман» журналы, №1, 2025 жыл