ҮШ ДЕРТ: КӨП СӨЙЛЕУ, ТАМАҚТАНУ МЕН КӨП ҰЙҚЫ

Ұлы Жаратушы, кемшіліктерден пәк Алла Тағала адам баласына аманат ретінде оның жаны мен тәнін бергеннен кейін, адам баласына жан мен тәнді тәрбиелеу мен ауру-сырқаудан емдеу жолдарын әділетті Пайғамбарлары арқылы көрсетіп берген. Адам баласының өмірі сынақ ретінде берілгендіктен, сынақтан өтудің жолдары мен ережелері болатындығын біз сау ақылға салып түсінуімізге әбден болады. Сонымен қатар, сынақтар да әр адамға әртүрлі беріледі. Біреуге сынақ байлықпен, біреуге кедейлікпен, біреуге аштықпен, біреуге тоқтықпен беріледі.

Осындай сынақтардың барлығында да адам баласын сүріндіруге сеп болатын өте үлкен дерттер бар. Дерт деп қарастыру себебіміз, олар адамның жанын да, тәнін де тежеп, әрекеттерін баянсыз етеді. Өмірде ауырып тұрған адамның жарысқа қатысып немесе сынаққа түсіп, жақсы нәтижеге жете алмайтындығын көріп те жүрміз. Сол сияқты кейбір рухани және материалдық дерттерге жолыққан адамдар да өмір деген сынақтан баянсыз нәтиже көрсетіп, сүрініп, өзіне де, өзгеге де пайдасыз жексұрын өмір сүріп жатады. Өмір бойы ауырып жатқан адамды да елестетіп қарасақ, өмірі босқа өтіп жатқандай емес пе?! Әрине, ондай адам ауруына өзі себепкер емес, сондықтан ондай жандардың дерті де Алланың сынағының бір бөлігі.

Ал, кейбір өзін-өзі жасанды жолмен ауру етіп жүрген жандардың жағдайына қарасақ, үлкен ғибрат алуға болады. Оларға кей жақсылар «тірі жүрген өліктер» деген атау да берген еді.

Адам баласының көптеген дерттері жайлы пайғамбарлар, ғалымдар, философтар сөз қозғаған еді. Қасиетті Құран мен шарапатты хадистер адамдардың дерттеріне үнемі ескерту жасап, оны үнемі емдеуге тырысып отырады. Ол дерттердің мысалы ретінде көп сөйлеуді, мезгілсіз тамақ жеуді, бос нәрселермен көп айналысуды, жөнсіз ұйықтай беруді, өзіне қатысы жоқ нәрселерге араласуды, адамдардың көңілінен орын алу үшін ғана амалдар жасауды және өзге де амалдарды түбегейлі тыю болмаса да, олардың жақсы амал емес екендіктерін меңзейтін немесе оларды азайтуға қоғамды ынталандыратын хадистер мен аяттар өте көп. Әрине ол амалдар харам немесе мәқрүһ тахриман деңгейіндегі амалдар емес. Өйткені айтылған деңгейдегі амалдарды міндетті түрде әрбір мұсылман өзінен және өзгеден кетіруге арнайы көңіл бөлуі міндет. Ал, ұлы және ұлағатты ғалымдарымыз адамды осынау үлкен харам етілген нәрсеге апаруға себеп болатын фактор айтылған дерттерден тыйылмау екендігін де айтады. Ғылыми зерттеулерге қарасақ та, адамның кейбір уақыты мен энергиясын құртатын бос нәрселермен айналысуының себебі ретінде олардың жеңіл жолмен дофамин алуын айтады. Атаулы «бақыт» гормонын оңай жолмен, яғни, айтылған дерттерден алып үйренген адам, одан да оңай алу жолдарын іздеп, батпаққа бата беретінін адамзаттың тәжірибесі анық көрсетіп кетеді.

Тақырыбымызға айтылған үш дерт, адамзат үшін кездесетін барлық дерттердің бастауы деуге әбден болады. Өйткені бұл дерттер адам баласымен ұзақ өмірінде бірге жүретін ең бастысы үш әрекетпен байланысты. Әрине адам ұйықтамаса немесе тамақтанбаса, сөйлемесе өмір сүруі өте қатты қиындайтыны белгілі. Басқа көптеген дерттерді сол дертке қатысты болған іс-әрекеттерді тәрк ету арқылы қоюға болатын болса, біз айтылған үш дертке қатысты іс-әрекеттерді тәрк ету мүмкін емес. Бұл жолы тәрбиелеу тек орнымен қолдану деген өмір бойы жалғасатын өте үлкен күреске айналады. Хадисте Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Адам жақсы сөз айтсын немесе үндемесін» – деп тыйым салғаны сияқты сөзге қатысты мәселелерді өте көп қозғауы сөз құралын тәрбиелеудің өте қиын екенін ерекше көрсетеді. Сахабалардың бос сөзбен уақыт өткізбеу үшін ауыздарына тас салып жүруі, ғалымдардың өмірінде бос сөзге арналып қалмау үшін әрдайым зікірге байлануы деген сияқты әрекеттер олардың қарапайым бос сөзден қаншалықты қашық болуға тырысқандығын көрсетеді. Сол үшін бұл дерттен құтылудың жолдары ретінде: зікірді барынша көбейтуді, бос уақыттарды кітап оқу, Құран жаттау деген сияқты пайдалы істермен байлауды, саналы сөз айтуға тырысуды, бос әзіл-ысқаққа жақын адамдардан барынша алыс болуды, көп ораза ұстауды келтіруімізге болады.

Ал, келесі бір дерт адам баласының қуатының басты қайнаркөздерінің бірі болған ұйқының шамадан тыс көп болуы арқылы адам баласының өмірінің мәнсіз өтуі. Әрине, ұйқы адам баласына күнделікті қуатын толықтыру үшін жететін, ғылымда айтылған мөлшерден аспаса, ол дерт болмайды. Ал, көп ұйқының апаратын жері – желкеден басқан жалқаулық. Ол құлшылықтағы, өмірдегі салиқалы амалдарға деген ықылассыздықты тудырады. Ықылассыз адам ешқашан істі өз мәніне жеткізіп орындамайтын болғандықтан, жалқаулық адам үшін ең қауіпті дерттердің қатарынан. Әрине, белгілі науқасы бар адамның денсаулығына байланысты көп ұйықтауы емес, сау адамның өзіне керек болған мөлшерден асырып, мезгілсіз ұйықтау дерті. Сол үшін де ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) таң намазы мен құптан намазын жамағатпен оқуға, таң атқаннан күн шыққанға дейін ұйықтамауға, уақытымен ғана ұйықтауға әрдайым ісімен және сөзімен үгіттеп отырған. Көп ұйқыдан құтылудың жолдары ретінде: уақытымен ұйықтауды, яғни түнгі уақыттағы ұйқыны, таң намазына әрдайым жамағатпен оқуға ұмтылуды, ұйқы алдында тамаққа тойып алмауды, ұйқы қысқан сәтте барынша физикалық жаттығулар жасау мен дәрет алуды, кейде отырып ұйықтап алуды, маңызды жұмыстармен айналысуды, адамға глюкоза беретін кейбір жемістерді жеуді ұсына аламыз.

Біздегі үшінші үлкен дерт, ғалымдардың барлығы да барша дерттердің бастауы деп санаған – көп тамақтану дерті.

Көп тамақтану барысында адамның көп энергиясы тамақ қорытуға кететінін, тамақтардың адамға пайда болып емес, зиян болып сіңетінін, үнемі тойып жүрген адамның әлсіреп тұратындығын да білеміз, тіпті, біздің практикамызда өте көп кездеседі деп айтсақ та болады. Әрине, адамның жас мөлшеріне сай және өзіне сай жеткілікті мөлшерде тамақ жеуі ол адам үшін өте пайдалы және солай жеуі де шарт. Алайда, әр мұсылман өмірінде үлгі тұтатын ұлы тұлға Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) өміріне зер салсақ, оның ешқашан да тойып тамақ жемегендігін көреміз. Тіпті өмірінің басым бөлігін ораза ұстаумен өткізгендігі бізге өзгеше бір насихат береді. Бірақ, әр адамның ағзасындағы ерекшеліктерге байланысты, адам өзіне қажетті тамақ мөлшерін де жеуі керек. Олай жасамаса, ол нәрседен де ауруға ұшырауы әбден мүмкін. Сондықтан аштыққа ұмтыла беру әрдайым пайдалы деген ой да қалыптасып қалмауы шарт. Дертке айналған көп тамақтанудан құтылудың жолдары ретінде: аптаның кемінде екі күнінде ораза ұстауды, тамақ жейтін орындар мен дастарқан басына тек тамақ жейтін уақытта келуді, тамақты тойғанша емес, тек жеткілікті деңгейде ғана жеуді, ұйқыға жатар алдында тамақ жемеуді ұсына аламыз.

Айтылған үш дертте де түбегейлі құтылу жолы болмағандықтан, ұсынылған жолдарды адам баласы өмір бойы ұстануға мұқтаж екендігін түсінеміз.  Нәпсі тәрбиесіне қатысты күрестің бастауы да, осы айтылғандарды өмір бойы ұстану. Егер, ол күрес аз уақытта бітіп қалатын болса, Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) оны ұлы күрес деп ерекшелеп айтпайтын да еді. Бүгінгі қоғамға қарайтын болсақ, адамдардың басым бөлігі айтылған үш дертке шалдығып, маужырап жатқан маубас қоғамның көрінісін көрсетуде. Бұл біздің ең үлкен қасіретіміз. Әрбір адам әуелі өздерін, сосын бала-шағасын әуелі осы дерттен айықтыру үшін сөзімен де, ісімен де насихат етіп, бұл жолда аянбай күрес жүргізуі арқылы ғана дамыған, білімді, ұлы істерді атқаратын қоғамға жетуге болады. Жаратушы иеміз дерттерден айығуымызды жеңіл етіп, ықыласты мұсылмандардан болуымызды нәсіп етсін!

Ерлан ТАЙЛАҚОВ,

 «Нұрлытау» мешітінің бас имамы