ЖИҺАДТЫҢ ШЫНАЙЫ МӘНІ

Араб тілінде «күш жұмсау, бір істі жүзеге асыру үшін қолдан келген бүкіл мүмкідікті қолдану» мағынасындағы «жәһд» түбірінен шыққан жиһад - Исламдық әдебиеттерде «діни әмірлер бойынша өмір сүріп және басқаларға үйрету, жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыю, Исламды таблиғ, нәпсімен күрес» секілді жалпы мағыналарды білдіреді.

Жиһад туралы Құран-Кәрімде зат есім ретінде 4, ал етістік ретінде 24 жерде айтылған, сондай-ақ «жиһад еткен» мағынасындағы мужаһид сөзі болса екі аятта кездескен. Жалпы, жиһад пен фазилетіне байланысты көптеген хадистер де бар. «Мужаһид – нәпсімен жиһад еткен» (Тирмизи, «Фәзаилул-жиһад») секілді хадисте шынайы мұсылман болған мужаһид үшін ең үлкен соғыс – өз нәпсімен күрес болғанын айтуда. Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) пайғамбардың жиһад туралы жеткізген хадистерінің мазмұнына қарайтын болсақ, өмірінің мақсатын Аллаға шынайы құл болу, нәпсімен күрес, отбасы мен елін сыртқы жаулардан қорғау секілді мағыналарда келген.

Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) пайғамбар жиһад сөзін екі бөлді. Кіші және үлкен. Мұсылманның үлкен жиһады – әр адам өз нәпсісімен немесе ішкі «менімен» күресу. Надандықпен, сараңдықпен, тәкаппарлықпен, бір сөзбен айтқанда – адамның ішкі жан дүниесіндегі әлсіздіктермен, жағымсыз қасиеттермен шайқас. Жиһад – адамның ішкі рухани дүниесін тәрбиелеу.

Ислам – «бейбітшілік» діні, мағынасы «бейбітшілік», «қауіпсіздік», «бақыт» секілді мағыналарға саяды. Ислам бойынша адамның өмірі қасиетті және өмірінің қорғалуы үшін қауіпсіз, бақытқа толы, еркін және бейбіт ортаның қамтамасыз етілуі қажет. Исламның кемелдігін көрсеткен бұл сенім жүйесінде адамды нақақтан нақақ өлтіру – бүкіл адамзатты өлтіргенмен тең, сондай-ақ адамды өлімнен құтқарса бүкіл адамзатты құтқарғанмен тең (Ниса сүресі, 93-аят) секілді ұстанымы шынайы жиһадтың қолға қару алып, адам атаулы болмыстың барлығын қырып жою болмағанын көрсетеді.

Жиһад тақырыптарында көптеген кітап пен мақалалардың пайда болуындағы негізгі мақсат – жиһадтың шынайы мәні мен жиһадты соғыс ретінде түсіндіріп, насихаттайтындардың, әсілінде өз мүдделерін жүзеге асыру болғанын ажырату болып табылады. Бүгінгі таңда әл-Каида, ДАИШ, ән-Нусра секілді қаруланған сарбаздар, жиһад мәселесінде Құрандағы аяттарға және Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) пайғамбардың хадистеріне сілтеме жасау арқылы өздерінің іс-әрекеттерін дұрыс деп көрсетуге тырысып бағуда. Бұл жағдай жиһад сөзін зорлық-зомбылық пен террор сөздерімен бірге қолданылатын сөз тіркесі ретінде көрінуде.

Бейбітшілікті насихаттайтын жиһад сөзін өз мақсат-мүдделеріне қолданып, жалау етіп жүргендердің қатарында псевдосалафилік бағыттағы азаматтарды көрудеміз. Қазіргі таңдағы псевдосалафилік жиһад идеологиясы Мароккодан Орталық Азияға және одан әрі қарай Филиппинге дейін созылып жатқан біртұтас, үлкен ислами мемлекеттегі мұсылман әлемінің бұрынғы алтын шағын қайта алып келуді мақсат ететін діни қозғалыстың негізінде жатыр. Бұл қозғалыс шариғат басқаратын мемлекет құруға кедергі келтіретін батыстық державаларға қарсы шығуды жиһад санап, аталмыш «соғыста» қаза тапқандарды шәһид деп, жәннатпен сүйіншілеуге тырысады. Бірқатар лаңкестік топтармен бірлескен, Ауғанстан, Ирак пен Сирия елдерінде белсенділік танытқан Әл-Каида мен кешегі күйреген ДАИШ осы қозғалыстың алдыңғы қатарынан көрінеді.

Ислам терминологиясында жиһад сөзіне ұқсас ғазауат сөзі тағы бар. Ғазауат пен жиһадтың этимологиялық шығу тегі әртүрлі. Исламнан бұрынғы кезеңдерде араб тайпалары мал-мүлікті тартып алу, мал ұрлау мақсатында бір-біріне шабуыл (ғазауат) жасаған және бұл жорықтардың дінге ешқандай байланысы болмаған. Уақыт өте келе, Исламның таралуы мен орнығуы кезеңінде ғазауат та жиһад секілді «Алла жолындағы күреске» айналды.

Жиһад теориясы бойынша бүкіл әлем «Ислам аймағы» (дәрул-Ислам) немесе «сенім аймағы» және «соғыс аймағы» (дәрул-харб) болып екіге бөлінеді. «Ислам аймағы» – мұсылман үкіметінің билігіндегі және заңмен басқарылатын кез-келген ел. Бастапқыда «ислам аймағы» халифаттың шекарасымен жақын келді, кейіннен барлық мұсылман мемлекеттері осылай атала басталды. Ал «соғыс аймағы» деп – «кәпір» болып саналатын мұсылман болмағандар өмір сүретін, сондай-ақ мұсылмандар өмір сүрсе де «адасқан, имансыз адамның» басқаруында болған барлық елді атайды.

Соңғы кездері «жиһад» ұғымымен қатар жас жігіттер мен қыздардың жасаған лаңкестік әрекеттеріне байланысты «шәһид» ұғымы кеңінен таралуда. Лаңкестік әрекеттерді жұмаққа бару үшін иман жолында өздерін құрбан ететін, діни фанаттар жасайды. Ислам дінінде шаһид деп тек қана кәпірлермен шайқаста қаза тапқандарды атаған емес. Өйткені хадистердің бірінде: «Бірде Алла елшісі сахабаларынан: «Кімдерді шаһид деп санайсыңдар?» – деп сұрағанда, сахабалары бірауыздан: «Уа Алланың Елшісі, Алла жолында кім қаза тапса сол – шаһид», - деп жауап қатады. Пайғамбарымыз: «Олай болса, менің үмбетімде шаһидтер аз болады!», - деп айтады. Сахабалары таң қалып: «Олай болса, олар кімдер, уа Алланың Елшісі?!», – деп айтады. Сонда Алла Елшісі: «Алланың жолында өлген – шаһид, обадан көз жұмған да – шаһид, асқазан ауруынан өлген де – шаһид, суға батып өлген де – шаһид», – деп жауап береді.

Мұхтаров Темірлан

"Орбита-3" мешітінің наиб имамы