ТӘКӘППАРЛЫҚ - ТЕРЕҢ ҚҰЗ

Тәкәппарлық – адамның өзіне, өзгелерге және өмірге деген қате көзқарастардың бір көрінісі. Бұл мінез-құлық адамның рухани және моральдық дамуына кедергі жасайтын терең құзға айналады. Тәкәппарлық – араб тіліндегі «кибр» және «тәкәббур» сөздерінен шығады. Ол «үлкен», «ұлы болу» деген мағынаны білдіреді. Қазақ тілінде ол «менмендік», «өркөкіректік», «кеудемсоқтық», «паңдық» деп те айтылады. Көкіректік – адамды өзгелерден жоғары ұстауға итермелейтін ішкі сезім, мінез.

Хадис шәрифте: «Тәкаппарлық – өзінікі қате болса да мойындамау, басқаларды өзінен төмен деп санау» делінген. (Мүслим)

Тәкәппарлық – адамның өзін өзгелерден артық санау, өзінің жетістіктері мен қабілеттерін шамадан тыс жоғары бағалау.Мәселен Бай адам кедейдің алдында,Үлкен кішінің, Әлді әлсіздің алдында, Әр адам өзіндегі барымен Өзгелерден Өзін жоғары ұстауы,менсінбеуі Бұл тәкәппарлықтың белгілерінен болып табылады. Мұндай көзқарас адамды шындыққа тура қараудан алыстатып, айналасындағыларды менсінбеуге, олардың пікірін елемеуге мәжбүр етеді.

Қасиетті Құранда Алла Тағала айтады: «Шындығында Ол (Құдай Тағала) тәкаппарларды жақсы көрмейді» («Нахыл» сүресі, 23-аят). Имам Бұхариде келген хадисте Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) былай дейді: «Расында Тәкәпарлар қиямет күні қызыл құмырсқаның көлеміндей болып, Адамдар аяқтарымен оларды таптайтын болады»

Жаратылыста ең алғашқы болып жасалынған бұл қасіретті үлкен күнә Ибілістің басынан өтті. Лағынетке ұшыраған Ибіліс, Адам пайғамбарға сәлем сәждесін жасалуына бұйырылған сәтте, өзінің тәкәппарлығымен, менмендігімен өзін Одан артық санап Құдайдың бұйрығын орындаудан бас тарттып мәңгі азапқа душар болды.

Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) үмбетін былайша сақтандырады: «Тәкаппарлықтан сақ болыңдар! Расында Ібіліс Адамға тәкаппарлықтан сәжде қылмаған болатын» (Ибн Асакир риуаят еткен).

Тәкәппарлықтың пайда болуына бірнеше фактор әсер етеді. Біріншіден, бұл – адамның өзін-өзі танытуға деген шектен тыс ұмтылысы. Қоғамда жоғары орын алу, құрметке бөлену ниеті адамды өзіне деген махаббатты арттыруға итермелейді. Екіншіден, тәрбиенің әсері де маңызды рөл атқарады. Егер адам бала кезінен өзіне сенімді болуға, басқалардан артық болуға үйретілсе, ол өскенде тәкәппарлыққа бейім болуы мүмкін. Үшіншіден, сыртқы орта мен әлеуметтік жағдайлар да ықпал етеді. Қоғамдағы белгілі бір стандарттарға сай болуға тырысу, материалдық жағдай мен мәртебеге ерекше мән беру тәкәппарлыққа алып келуі мүмкін.

Хасан әл-Басри: «Мүмін адам өз нәпсісінің қожайыны. Алла Тағаланың разылығы үшін өз-өзінен есеп алып отырады. Осы дүниеде өз-өзіне есеп бергендердің Қиямет күнгі есептері жеңіл болады екен де, керісінше, әрбір істі еш есепсіз істейтіндердің Қиямет күніндегі есебі өте ауыр болады екен», – деген. Өз-өзіне есеп беру, өз-өзімен айналысу, өз-өзін сөгу ізгі пенделердің дағдысы, тақуалыққа жетіп, имандарын күшейтудің һәм жолы.

Тәкәппарлықтың көптеген жағымсыз салдары бар. Ол адамның жеке өміріне ғана емес, сондай-ақ қоғамға да зиян тигізеді. Тәкәппар адам көбінесе өзгелердің пікірін елемейді, бұл оны жалғыздыққа, достарынан айырылуға, тіпті психологиялық проблемаларға әкелуі мүмкін. Қоғамда тәкәппарлық қарама-қайшылықтар мен жанжалдардың көзіне айналады, өйткені мұндай адамдар басқалардың құқығын менсінбейді, олардың пікірлерін ескермеуге тырысады.

Тәкәппарлықтан арылудың бірнеше тиімді жолдары бар. Біріншіден, адам өзін-өзі дұрыс бағалауды үйренуі керек. Бұл – өзінің кемшіліктерін де, жетістіктерін де мойындау. Екіншіден, басқаларға құрметпен қарауды дамыту маңызды. Бұл адамдардың пікірі мен сезімдерін ескеріп, олармен ашық қарым-қатынас орнатуды білдіреді. Үшіншіден, рухани дамуға ұмтылу керек, себебі тәкәппарлық көбінесе ішкі рухани әлсіздіктен туындайды.

Құрандағы Ибраһим (а.с) пайғамбардың дұғасы: «О, Раббым! Маған даналық, парасат бағыштап, мені жақсылар қатарына қоса гөр!» («Шұғара» сүресі, 83-аят).

Мағынасы: «Аллаһым жүрегімде шаңның тозаңындай тәкәппарлық болудан саған сыйынамын!»

Ислам діні әрдайым кішіпейіл болуға шақырады. Ал тәкәппарлық болса өзіне де өзгеге де пайдасыз, екі дүниеде зиянға ұшыраушылардың қасіреті болып табылады. Бұндайда Ахмед Иүгінеки бабамыз былай дейді: «Кішіпейілдің абыройы асар,Тәкәппардың құты қашар» Қазақта «Ұлық болсаң, кішік бол» деген секілді біздерге көптеген пайдалы білімдерімен бөлісіп кеткен. Осы тәріздес көптеген өнегелі сөздерді естіп біліп жатамыз.

Тәкәппарлық – адамды терең құзға жетелейтін қауіпті қасиет. Ол тек адамның өмір сапасын төмендетіп қана қоймай, қоғамға да зиянын тигізеді. Сондықтан, әр адам өзін-өзі дұрыс бағалап, өзгелерге құрметпен қарап, рухани дамуға ұмтылуы қажет. Тәкәппарлықтан арылу арқылы біз жеке өмірімізді де, қоғамды да жақсартуға үлес қоса аламыз. Ата бабаларымыздың ұстанған Дәстүрлі Ислам жолын, біз де ұрпақтан ұрпаққа жалғауымыз міндетті. Соның үшін біздер Дінімізді өз иелерінен үйреніп, өзгелерді туралыққа шақыруымыз керек.

«Омар ибн Әл-Хатаб» мешітінің бас имамы

Данияр Жұмабаев