САДАҚА - ІЗГІЛЕРДЕН БОЛУҒА СЕБЕПКЕР

Садақа сөзінің мағынасы «Алла Тағалаға жақындау мақсатында берілетін нәрсе» дегенді білдіреді. Бұл мағынаның ішіне зекет, пітір, ықтиярымен берілген садақалар да кіреді. Парыз садақа дегеніміз - зекет беруді айтады.Тіпті әрбір жасалған жақсылықтың өзі де садақа делінген екен.

Демек, мұқтаж жандарға тиісті садақа (қаражат, ақша, азық-түлік, киім-кешектер т.б.) берудегі мақсат - Жаратқанға жақындау. Егер садақа беруші берген садақасын шын мейірімімен берген болса, онда оның сауабы "хадия" сыйлық дәрежесіне дейін көтеріледі.Садақаның "садақа" деп аталуына басты себеп, ол өз иесінің иманы мен ниетін растауда.

Алла Тағала Құран Кәрімнің Мұнафиқұн» сүресінің 10-шы аятында: «Сендерден біреулерін өлім келіп: Раббым! Мені жақын бір мерзімге дейін кешіктірсең де садақа беріп, ізгілерден болсам деуден бұрын өздеріңе берген несібемізден тиісті орынға жұмсаңдар», - деп баяндайды. Жаратушы біздердерге бойымызда күш-қуатымыз, қолымызда дүние-мүлкіміз бар кезде, басымызға өлім періштесі келіп есік қақпастан бұрын, Алланың жолында садақаны сарп етіп тұруымызға шақырады. Яғни Алланың берген ризық-несібесінен арнаулы бір бөлшегін тиісті орындарға, (Алла жолына, зекет, мұқтаж жандарға, т.б.) садақа ретінде беріп тұруды айтады. Өз уақытында берілмесе, кейін бәрі де кеш болатындығы ескерілуде.

Садақаны жария немесе жасырын беру жайында Құранда: «Садақаны әшкере қылсаңыз қандай жақсы. Егер жасырын және пақырларға берсеңіз, бұл сіз үшін жақсы. Сіздің күнәларыңызды жуады. Және Алла істеп жатқан амалдарыңыздан хабардар», - деген. (Бақара сүресі, 271-аят). Бұл аятта садақаны әшкере қылу да жасырын қылу да мақталуда. Бұл жайында басқа да көптеген аяттар мен шариғи дәлелдерді толықтай қамтып үйреніп шыққан ғұламаларымыз қорытынды етіп айтады, егер садақа парыз садақа болған болса, оны әшкере жасаған жақсы, өйткені бұл жағдайда Алланың әміріне жасалған ғибадат та әшкере көрінеді, әрі міндетті емес (жағдайы төмен) адам да бұл жайттарден хабардар болады. Өз деңгейін біледі. Ал енді садақаны өз ықтиярымен беретін адам болса, оны жасырын жасағаны абзал. Өйткені ол адам садақа бергенде риядан және менмендік пен мақтаннан ұзақта болады.

Құран аятындағы: «Садақаны әшкере берсеңіз нендей жақсы», деген жерде парыз, борыш міндет садақаларды меңзеуде. «Егер жасырын берсеңіз», деген жерде өз ықтиярымен берілген садақалар көзге ілінуде. «… және пақырларға берсеңіз, бұл сіз үшін жақсы». Яғни, садақаға ең лайықты адамдар, бұлар - кембағалдар мен кедейлер.

Исламда садақаның жария етілуі де осы қауым өкілдерінің қамқорға ілінуі мен жәрдемде болуы үшін болған. Садақа беру мейлі жария, мейлі жасырын болсын, ол үнемі өз иесіне пайда келтіріп тұрады. Күнәларының кешірілуіне себеп болады.

Абдулла ибн Аббастан (р.а.) бұл аят кәриманың тәпсіріндегі риуаятта ол кісі айтады: «Алла Тағала ықтиярлы садақаның жасырын берілуін құптаған. Әрі мұны жария берілген садақаның сауабынан 70 есе артық қылған. Ал енді парыз садақаның жария берілгенін жасырын бергеннен гөрі 25 есе артық сауап артық етілген».

Баршамызға мәлім, адамның тапқан мал-мүлкінен өз ықтиярымен өзге адамдарға садақа беруі оңайға соқпайды. Бұл үшін әркез жүректегі сараңдық атты сезімді жоғалтып отыруы керек. Екіншіден, жомарттық дәрежеге жетуі үшін бойымыздағы риякершілікті жойып отыруымыз керек. Өйткені, садақа жолында мал сарп етуді дұрыс жүйеге қойғаннан гөрі, риядан қашу жүйесі едәуір қиынға соғатыны жайлы өмірлік тәжірибелерде талай орын алғандығы айтылады.

Садақа мұқтаж жанның қолына түсерден алдын Алланың қолына түсетіні жайында Абдулла ибн Масғұд (р.а.) риуаят етеді: «Кімде-кім садақа беретін болса, мұқтаж жанның қолына түсерден алдын Раббил Ғаламин болған Алла Тағаланың қолына түседі. Бұған Құран Кәрімде Тәубе сүресінің 104-ші аяты дәлел болады: «Олар, құлдарының тәубесін қабыл етіп, садақаларын қабылдайтын Ол Алла ғана екенін білмей ме? Шынында Ол Алла, тәубені қабыл етуші, ерекше мейірімді». (Тәубе, 104)

Түсініктеме: Адам садақа бергенде, садақамды мұқтажға беріп жатырмын деп ойламауы керек, садақам әуелі Алланың қолына түсіп жатыр деген ойда болуы керек. Бұл үлкен мәртебе. Аят пен хадисте нақты дәлелдермен көрсетілуде. Демек, садақа жәй ойлағандай емес, өте сауабы мол амал екен.

Садақа деген сондай үлкен мән берілетін амалға жататыны, оның аз-көбі болмайды. Жоғарыда айтылғандай, садақа сөзі «сидқ», «садиқ» сөзінен алынып, пенденің иманы бар екендігі растаушы іс деген мағынаны білдіреді.

Садақа қателіктерді өшіретін және онымен қоса Алланың кешіріміне лайықты ететіндігі жайында Икримадан риуаят етілген хадисте: Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) Айша (р.а.) анамызға: «Уа Айша, бір құрманы садақа етсең де садақа қыл, өйткені сенің берген садақаң аш қалғанды тойдырады, қателіктерді өшіреді, құдды су отты өшіргендей», - деген екен.

Түсініктеме: Барша күйетін нәрсені су өшіргені секілді, адамның да екі өмірін күйдіретін күнәларын садақа өшіреді. Сол үшін де біліп те білмей жасаған күнәларымыз кешіріліп тұрсын деген әр пенде әркез жоқ-жітіктерге садақа беріп тұрғаны абзал. Сол кезде ғана ол пенде мақсат-мұратына жетеді.

Садақа деген тек белгілі бір мөлшерде ғана берілуі шарт емес. Бір дана құрма болса да садақа болып санала береді. Садақа - аш қалған міскіннің қарнын тойдырады.

Жоғарыдағы хадистен алынатын пайдаларға келетін болсақ:

* Адамның өз айналасындағыларға қарайласып тұруы;

* Арзымаған нәрсе ғой демей, адал тапқанынан барынша садақа беріп тұрса қабыл болатындығы;

* Садақа күнәларымызды кешірілуіне өз септігін тигізетіндігі; т.б.

Абдуррахман ибн Зәйд ибн Әсламнан, ол кісі әкесінен риуаят етеді: «Лұқман өз ұлына: «Әй, ұлым! Егер қандай да бір қателікке бой алдырған болсаң, дереу садақаңды дайындай бер!», - деген екен.

Түсініктеме: Демек, садақа жақсы ниетпен берілсе, пенденің қателіктерінің жуылатынына себеп болады. Сол үшін де Лұқман Хакім өз ұлына осындай насихат айтқан. Біздер де мұны әркез қаперге ұстап, амал қылуымыз керек.

Омар ибн Хаттаб (р.а.) бір мәрте екінті намазын жамағатпен оқи алмай қалған кезде нарқы екі жүз мың болған жерін садақа қылып беріп жібергені туралы декректер бар. Ибн Омар (р.а.) қандай да бір намазын жамағатпен оқи алмаған болса, сол түні ұйықтамай намаз оқып шығатын болған. Күндердің бір күнінде Шам намазын кешігіп, екі жұлдыз шыққан кезде оқиды. Осы бір кемшілігі үшін екі жүз құлды азат еткендігі жайлы айтылады.

Сондай-ақ, сырттан қарағанда садақа берген адамдардың мал-мүліктері едәуір кеміп, азайып қалғанға ұқсайды. Ал енді негізінде болса, бұның тексерісі болады. Өйткені, Жаратушы садақаны көбейтеді. Садақа берушінің дүние мүлкі аз болса да, Алла оған берекелер нәсіп етеді, бәле-жалалардан аман етіп, басына тыныштықтар береді.

Алла Тағала тек пәк, таза болған садақаны қабыл етеді екен. Кейбір адамдар садақа мен зекет мал-дүниені пәктейді деген ұғыммен тіпті арамнан тапқан мал-дүние, табысынан да садақа беріп жатады. Жадымызда сақтауымыз керек, берген садақаларымыз тек адалынан болған кезде ғана өзімізді, дүние-мүлкімізді тазартып, оның өсуіне, берекелі болуына өз септігін тигізеді. Сол үшін де ғұламаларымыз арам дүниені арам садақамен тазаламақшы болғандарды «нәжісті зәрмен жуып, тазалап жатқан іспеттес» деп түсіндірген екен.

Ғұламалар садақа беретін адам өзінің дүниесінен біраз ғана бөлігін беру керектігін айтады. Өзіне ештеңе қалмайтындай етіп берілген садақа еш дұрыс емес екендігін айтқан. Садақаны мүмкіндігі барынша ең әуелі өзіне қарасты жақын ағайын-туыстардан бастаған абзал. Бұларды ысырып қойып, сырт жаққа берген дұрыс емес. Садақаны аз мөлшерде ғана бердім, аз садақаның сауабы да аз болатын шығар деп ойламау керек. Мәселе садақаның азында емес, мәселе оның ниеті мен амалында.

Құрметті оқырман! Садақа беру мен оның артықшылықтары жайында көптеген дәлелдер мен дәйектер көп. Әркез Алланың жолына арнап берген садақаларыңыз қабыл болсын. Еліміміз аман, жұртымыз тыныштықта болсын!

Түрксіб ауданы, «Қайрат» мешітінің

бас имамы Данияр Мұсаев