АДАМГЕРШІЛІККЕ БАСТАЙТЫН БЕС САУАП

Қоғам - мыңдаған адамдардың тағдырының бір  нүктеге тоғысып, бір-бірінің қажеттіліктерін өтеп, бір-бірімен тығыз байланыс үстіндегі өте күрделі дүние жүйе екені бәрімізге мәлім. Бәрімізге ортақ болған дүниелік өмірімізде тағдырларымыздың тығыз байланысып жатқанының айқын бейнесі сол ізгі амалдарымыз бен қателіктеріміздің өзімізге және өзге қоғам өкілдеріне де өз әсерін тигізгенінен көруге болады.

Ал осы бір қоғамның берекеті мен бірлігін жоғалтпай, көркем қалпынан айнытпай, жақсылыққа жетелеп тұратын бірден бір дүние - адамгершілік. Байырғы бабаларымыз бен даналарымыздан бәсіре болған тәлім мен тағылымға толы жазбалар мен өсиеттерге көз жүгіртсек адамгершілікті әрқашан жоғары бағалап, адамдықтың алғышарты санаған. Дүние деген бес күндік жалғанды мекен еткен талай тағдырлардың куәгері болған тарих тармақтарында аты әйгілі Жүсіп Баласағұн бабамыздың "Құтты білік" еңбегінде: "Адам емес - адамгершілік құнды, адам аз емес адамгершілік аз." - деген.

Ал осы бір адамгершілікке бастайтын қай қасиеттер?! Соларға бір көз жүгіртіп арасынан ең маңызды болған бес қасиетті сөз етсек дейміз.

Алғашқысы - көркем мінез. "Адам күні адаммен" дегендей өміріміздегі ең қымбат әрі қадірлі болған бір нәрсе болса, ол - өзге адамдар. Сондықтан қоғам мен адам қарымқатынасында әрқашан көркем мінезділік пен ең жақсы мәмілені ұстанған адам - адамшершілікке бір табан жақын десек қате айтқан болмаспыз. Ата-анаға деген құрмет, сөздің ең жақсысын, астың ең тәттісін ұсынып, әрқашан көмегінде болу. Үлкенге құрмет, кішіге ізет пен мейірімділік таныту мұның бәрі осы бір көркем мінезділіктің айқын бейнелері. Ардақты Пайғамбарымыздың:

  Мен көркем мінезді кемелдендіру үшін жіберілдім,[1], - деген сөзі көркем мінездің маңыздылығын көрсетеді...

Адамгершілікке жетелейтін екінші бір ізгі амал болса ол - адалдық. Істеген іске, айтқан сөзге, бауырларымыз бен жақындарымыз үшін және ең бастысы -  Жаратушығы деген адалдық. Жақындарымыздың қажетін өтеуде, айтқанын істеуде. Достарымыз бен бауырларымыздың жанынан табылып қиын сәтінде көмегіне жарауымыз. Тіпті істеген жұмысыздың өзінде сапалы әрі көркем етіп жасауда, құлшылығымызда өзгеге бет бұрмай, серік қоспай жалғыз Жаратушы Аллаға жалбарынып тек Алланың өзінен сұрап, тек Аллаға құлшылық жасаудағы адалдық адамгершіліктің ең ғажап бейнесі. Бұл туралы хадисте: 

Тәмим ибн Аус әд-Дари (р.а.) жеткізген хадисте Алла Елшісі ﷺ: «Дін – насихат (шынайылық)» деді. Сонда біз (сахабалар): «Кімге насихат?» деп сұрағанымызда, Пайғамбар ﷺ: «Аллаға, Оның кітабына, Елшісіне, мұсылмандардың басшыларына және жалпы адамдарға (шынайылық таныту)», – дегендігі жайында келеді[2].

Одан соң адамдар арасындағы береке мен бірліктің басты ұйытқысы, адам бойындағы ең ғажап қасиеттердің бірі -  мейірімділік. Жан жағымыздағы жандарға, бауырларымыз бен достарымызға, ата анамыз бен ұрпақтарымызға әрқашан қамқорлық танытып, мейіріммен қарау жақсы адамдықтың үлгісі секілді. Адамзат баласы түгілі жан жануарларға да жанашырлықпен қарап зиян тигізбеу. Мейрімділік танытқан адамның өзі де мейірімге бөленеді, бұл туралы Адамзаттың асыл тәжі (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) :  «Бір-бірлеріңді жақсы көрмейінше жәннатқа кіре алмайсыңдар» ,  [3]. «Рақым көрсетпегенге, рақым көрсетілмейді» [4],- деген.

Сабырлылық. Тағдырға иман еткен пенде ретінде Алланың адам затты сынау үшін жаратқанын мойындай отырып сол бір сынақтарға сынбай өтуге қажет болған ең ұлы қасиет ол - сабырлылық. Қиын қыстауда, ауру- сырқауда, уайым- қайғыда Жаратқанның мейірімінен үмітбей әрқашан сабыр танытып керісінше Құдайға жақындай түсіретін қисет ол - сабыр ете білу. Алла Тағала қасиетті Құранда, Зумар сүресінің 10 аятында: «Шын мәнінде сабыр еткендер есепсіз сауап, қарымта алады»,- дейді.

Абай атамыздың "Алланың өзі де рас, сөзі де рас" деген сөзін ұстаным еткен қазақ үшін Алланың бұл сөзі де еш шүбәсіз орындалады. Алла әрқашан сабырлылармен бірге болады.

Біз тоқталатын бесінші қасиет ол- ұлтымызды сүю. Адамгершілік ол тәрбие мен тәлімнің, кішкентайдан көрген білген ізгіліктеріміздің ата-анамыз бен жақындарымыздың, салт- санамыз бен дін мен дәстүріміздің ұсынған жақсылықтарының жинала келгенде адам бойынан бой көрсететін қасиет. Сондықтан да сол бір адамдарды, халықты шын жүрекпен сүю, Алла разылығы үшін сол халыққа адал қызмет ету адамгершілік борышымыз.

Қорыта айтқанда адамгершілікке бастар жолдар көп, дегенмен, осы бес ұғым солардық тоқетері деп білеміз. Олар: көркем мінез, адалдық, мейірімділік, сабырлық және ұлтымызды сүю. Жалпылай Жаратушы мен жаратылғанды сүюге тәрбиелейтін қасиеттерді Абай атамыз:

Махаббатпен жаратқан адамзатты,

Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті.

Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп,

Және хақ жол осы деп әділетті.

Осы үш сүю болады имани гүл,

Иманның асылы үш деп сен тахқиқ біл.

Ойлан-дағы үшеуін таратып бақ,

Басты байла жолына малың түгіл, – деп жинағандай.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.  Сахих Бухари, Әдәб уәл-муфрод, 273
2. Сахих Муслим
3. Тирмизи, Сифатул-Қияма, 57 
4. Сахих Бухари, Әдеп, 18

«Нұр-Мүбарак» мешітінің

бас имамы Орынбасаров Жалғас