ҚАСИЕТТІ ҚОС МЕШІТ ИМАМЫ

Діндар мен су сатушы Құдай қосқан көрші боп қатар қоныс тепкен екен. Сушының тері месін көршінің баласы бізбен тесіп тастайтын көрінеді. Алғашында бала ғой деп үндемеген болатын. Алайда, месін қырық тесік етіп жіберген соң амалы таусылған сушы: "Көрші, месімді балаң бірнеше рет тесіп тастады. Айыпқа бұйырма, бір шарасын қарастыр", - дейді.

Діндар шығынын өтеп, баламен сөйлесемін деп кешірім сұрайды. Кешкісін болған жайтты әйеліне айтып: "Баланың мұндай ерсі қылығы сен екеуімізден", - дейді. Сонда әйелі: "Жүкті кезімде көршінің әйелімен бірер уақыт әңгімелесіп отырған едім. Сонда дастарқандағы қып-қызыл анарға көзім түсіп, жемісті жегім кеп құмарттым. Бірақ, көрші әйелден сұрауға ұялдым. Ол бөлмеден шығып кеткенде анарды тесіп, шырынын сорған болатынмын", - дейді. Мұны естіген діндар баланың теріс әдетінің себебі осы екенін түсінеді.

Бұл хикая әйелдің жүктілік кездегі жағдайы балаға тікелей әсер ететіні хақында. Демек, жүкті әйелдің көңілі қалаған жеміс-жидекті жегені дұрыс. Әйелдің қалауы баланың физиологиялық дамуына қажетті дәрумен керектігінен туындайды. Сонымен қатар, баланың да жүріс-тұрысына белгілі дәрежеде әсерін білдіруде.

Ал енді, имам Жуайни (419һ/1028ж) оқиғасы осының дәл өзі. Имам Жуайни білімді әрі діндар әулеттен шыққан. Әкесі имам Әбу Мұхаммед Абдулла бин Юсуф Жуайни. Нисабурдағы үлкен ғалымдардың бірі болды. Фиқһ саласында айтулы жетістіктерге жеткен. Ғалымның қаламынан бірқатар құнды еңбектер туындаған. Шафиғидің «Рисала» кітабына түсіндірме еңбек жазған. Біліміне қоса ерекше тақуа еді. Ал, немере ағасы Әбу Хасан Әли бин Юсуф Жуайни «Хижаз шейхы» атымен танымал. Ол хадис пен тасаууф ілімін зерттеуші ғалым еді. Тасаууф саласында «Китаб Салуа» атты еңбек қалдырған. Һижраның 463 жылы Нисабурда дүниеден озды. Әкесі – фиқһ, ал немере ағасы – хадис пен тасаууф ғалымы.

Имам Жуайнидің әулетін суреттей келе Ибн Асакир: «Ол имамдық құшағында тәрбие көрді. Бесігін бақыт қолы тербетті. Ер жетіп есейгенше білім мен тақуалық омырауынан нәр алып өсті», - деп суреттеген. Имам Жуайнидің аты-жөні – Абдулмалик бин Абдулла бин Юсуф. Һижраның 419 жылы Жуайн шаһарында туған. Ғалымның әкесі үлкен шейх. Кітап көшіріп жазуды кәсіп етеді. Кәсібімен біршама қаражат жинайды. Шаңырақ көтерер шақта жақсы әулеттің қызына құда түседі. Ғалым әйеліне тек адал табысынан ғана азық-түлік әкелетін. Уақыт өте келе келіншегі құрсақ көтеріп, шекесі торсықтай ұл туады. Туған нәресте болашақ «имам харамайн», яғни қос қасиетті қаланың имамы еді. Абдулла жұбайына баланы ешбір әйел емізбеуін шегелеп тапсырады. Күндердің күні жұбайы ауырып қалады. Сол күні көрші әйелдің бірі жағдай сұрап үйге бас сұғады. Жөргектегі нәрестенің шырылдаған дауысына шыдай алмай баланың аузына омырауын тосады. Түзден келген әкесі Абдулла мұны көрген бойда нәрестені етпетінен жатқызып, емген сүтін құстырады. Міне, осындай дәрежеде баласының адал аспен қоректенуін жіті қадағалаумен өсіреді.

Жылдар өтіп Абдулмалик бин Абдулла ер жетеді. Бала күнінен әуелі әкесінен, соңыра маңайдағы ғалымдардан білім алады. Ол атыраптағы үлкен ғалымдардың біріне айналады. Қос қасиетті қала имамы Жуайни ғылыми пікір-талас кезінде кейде біршама сәт кідіріп қалатын кездері болады екен. Мұның себебін ғұлама: «Бұл сол емген сүттің қалдықтары», - дейтін көрінеді. Баланың адал ас ішуі оның барлық асыл қасиетінің ашылуына септігі тиеді. Имам Ағзамның әкесінің оқиғасы есіңізде болар. Сұраусыз жеген бір алманың өтеуі ретінде үш жыл бел бүкпей қызмет етеді. Адал табысты ұстаным еткен Сәбиттен заманының заңғар ғалымы туады. Аталмыш хикаяның да айтпағы салихалы ұрпақты тәрбиелеудегі басты талаптардың бірі астың адалдығы.

Имам Жуайнидің шығармасы шариғаттың барлық дерлік саласын қамтиды. Ғалымның еңбектерінің көлемін, яғни парақтарын өмір сүрген күндеріне бөлген екен. Сонда, ғұлама ғұмыр сүрген күнінен жазған еңбектерінің парағы әлде қайда көп боп шыққан деседі. Имам Жуайни елу жеті жасында дүние салады. Елу жеті жыл, һижра бойынша 20 235 күнді құрайды. Демек, қос қасиетті қала имамы қаламынан жиырма мың беттен артық ғылыми еңбек туындаған.

Оның ең алғашқы ұстазы әкесі еді. Әкесі тәпсір, хадис, фиқһ, фиқһ негіздері және әдебиет салаларын оқытты. Сонымен бірге, өз қаламынан туған барлық шығармаларынан дәріс берді. Нәтижеде имам Жуайни әкесінің еңбектерін жіті зерттеп, қажетті мәселелерді толықтырып дамытты. Имам Жуайни жиырма жасқа жетпей әкесі көз жұмды. Мұнан соң әкесінің ұстаздық қызметін жалғастырды.

Ойды түйіндей келе, бүгінде Абайды зерттеушілер оның феноменінің сырын ашты ма деген сұрақ қойғым келеді. Семейде жатып Сократпен тілдескен Абай даналығының бастауы қайда жатыр деген сауал талайды толғандырды. Қазақ топырағынан шықпай-ақ әлемдік ойшыл, хәкім болуының сыры неде? Ахат Шәкәрімұлы «Құнанбай» туралы естелігінде: "1804 жылы Құнанбай дүниеге келеді. Ол туғанда өте ірі, толық, зор болады. Бұл туарда анасы түс көреді. Ол түсінде ері Өскенбай алтын сақаны үйіріп отырғанын көреді. Анасы ол алтын сақа – Құнанбай деп жориды. Оны бір күн дәретсіз емізбейді. Зеренің өзі бертінде айтыпты: «Мен Құнашты бір күн дәретсіз емізіп көргем жоқ және омырауымды тазалап жумай, бісмілла айтпай емізген мезгілім болған жоқ", - дейді. Құнанбайдың денесі өте сымбатты, толық, бойы зор, жүзі нұрлы, бота көз, маңдайлы қыр мұрын, сұлу болған. Балғын зор денесі балуандыққа өткір көзі ерлікке, басы ақылдылыққа сәйкестене біткен. Әкесі молдадан оқытып, Құнанбай шала хат танып қалса да әкесі Өскенбайға келген хаттарды біріне-бірін салыстырып, өз талабымен хатты толық танып, түрікше жазылған кітаптарды еркін оқи алатын болған", - деп жазады. Демек, Абайдың даналығы әкесі Құнанбайдың тазалығынан бастау алады. Абай – әке тәрбиесінің жемісі. Ал, ол алып ағаш – Құнанбай. Оның арғы жағы Өскенбай.