БІЛІМ ІЗДЕУ МҰСЫЛМАННЫҢ ПАРЫЗЫ

Білім – әр адам баласына қажет. Білім арқылы адам баласы ақ пен қараны ажырата біледі, дұрыс пен бұрыстықты біледі. Білімсіз адамның өмірі бос.

Жалпы білім алу үшін не істеуіміз керек деген сұраққа, мына бір ғалымның кереметтей сөзін үлгі еткім келіп отыр.  Білімді үйрену үшін еңбек құмар болып, денеңді жалқаулыққа билетпеуің керек деген екен. Жалқаулық - адамның қас жауы екенін білеміз.

Ал ұлағатты ұстаз болған Абай атамыз білім жайлы нені меңзеген екен. Мына бір ұлы сөзіне көз жүгіртсек: «Адамның көңілі шын мейірленсе, білім-ғылымның өзі де адамға мейірленіп, тез қолға түседі. Шала мейір шала байқалады. Яғни кім білімге көп көңіл бөлсе, іліміне де тереңірек болады» - деген екен. Адамның білімге көзқарасы мен ықыласы оның оны әрекетінен-ақ байқауға болатынын айтып тұр.

Ал Шариғатымыз Ислам дінінде білімді ең алғашқы қатарға қойған. Себебі білім болмаса, дінді бұрыс түсініп, теріс насихат айтуы мүмкін.  

Алла Тағала Құран Кәрімде білімнің артықшылығын бізге былай баяндайды:

قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُواْ الْأَلْبَابِ

«Білетіндер мен білмейтіндер тең ба? Шын мәнінде ақыл иелері ғана ғибрат ала алады!» деген. («Зумар» сүресі, 9-аят)

Ойлап қарасақ, білімді адам мен білімсіздің айтар сөзі де,  ісі де екі бөлек. Олардың ойлау жүйесі, даналығы, сабырлығы бөлек келеді.

Және де білімді адамдардың дәрежесінде бөліп жарған. Алла алдында білімділердің мәртебесі  жоғары болады екен.

Құранда бұл дәреже жайлы былай дейді:

يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ

«Алла Тағала сендерден иман келтіргендер мен ғылым берілгендердің дәрежесін жоғарылатады. Алла сендердің істегендеріңнен хабардар», деген. («Мужәдәлә» сүресі,11-аят)

Бірақ айтарлық мәселе біз алып жатқан білімдерімізге аса көңіл аударуымыз қажет. Алған білімнің маңыздылығы мен пайдалығына қарамасақ, кейде пайдасыз білім де болуы мүмкін. Және тағы бір мән берерлік жайт, іліммен қоса тақуалық та өсу керек, ол екеуі айырылмас нәрселер. Тақуалықсыз берілген ілім мен, алған ілім тастың бетіне қонған шаң тозаңдай болады екен. Яғни шаң жел келгенде ұшып кеткені сияқты, тақуалықсыз ілім де сол адамның бойында қонбай, еш әсерін қалдырмайды. Тақуалықпен алған ілімде Алладан қорқу болады. Ал тақуалығы болмаса, Алладан қорықпай, түрлі күнәларға ұрынуы мүмкін. Ал тақуалы ғалым болса, Алладан міне нағыз қорқатын сол кісілер екен.

Бұл жайында Раббымыз Құранда:

إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ)      

«Расында, Алладан құлдарының ішінен ғалымдар ғана шынайы түрде қорқады, шүбәсіз Алла Әзиз әрі Ғафур» («Фатыр» сүресі, 28аят)

Білім дегеніміз адамдар арқылы бір-біріне жетіп отыратын алтын қазына. Сол үшін білімді адамды көрсек, сол адамнан білім алып қалуға асығуымыз қажет.  Бұл мәтінге сай ұлы ғұламалардың да сөздеріне ой жүгіртсек. Мысалыға,  Ибн Масғұд (р.а.): «Ғылымның жоғалуы - ғалымдардың өлімімен болады. Жаны құзырында болған Алланың атымен ант етемін, Алла разылығы үшін өлген шейіттер ғалымдарға берілген жоғарғы дәрежелерді көргенде, ғалым болу үшін дүниеге қайта келуді тілейді» дейді. Бұл сөзден түйер ойымыз - адамның Алла алдында көтерілген дәрежесі соншалық, білімді адамдар, мына өмірге қайта келіп, білімімізді одан әрі шыңдасақ қой деген армандары болады екен.

Ал білім алудың сауапты амал екені соншалық, оны мына ғалымдардың сөздерінен аңғаруға болады. Ибн Аббас (р.а.): «Мен үшін түннің аз да болса бөлігін ғылым үйренумен өткізу, түні бойы ғибадат етуден жоғары» дейді.

Ал Зүбәйр ибн Әбу Бәкір: «Әкем Иракта жүргендегі хатында маған былай деп жазды: «Оқы, өйткені ғылым – жоқшылығыңда байлық, байлығыңда сән болар». Яғни білім ол адамды көркейтіп отырады. Көркі үстіне нұр беріп, сені басқалардан ажыратып тұратын да осы амал екен.

Енді Хазрет Лұқман (ғ.с.) ұлына берген насихатына ой жүгіртіп көрсек, Ол кісі былай  деген: «Ұлым! Ғалымдардың мәжілісіне қатыс. Көктен жаңбырмен жерді көгертетін Алла, хикмет нұрымен мұсылмандардың жүрегін толтырады», «Ғалымның өліміне теңізде балықтар, көкте құстарға дейін әр жаратылыс жоқтап жылайды» делінген де сөз бар.

Яғни әрдайым ілім қозғалатын жиындарға барып, жүрегімізді нұрландырып қайтуымыз қажет.

Білім алудың тағы бір кереметі, ілім жолы – жұмақ жолы:

Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Кімде-кім білім жолына түссе, Алла Тағала оған жұмаққа барар жолды жеңілдетеді. Періштелер де білім алушының талабына дән риза болып, аяғының астына қанаттарын жайып, ізет көрсетеді. Сондай-ақ жеті қабат аспан мен жердегі барлық жаратылыс атаулы, тіпті судағы алып балықтар да шынайы ғалым үшін Алладан жарылқау тілейді. Ғалымның білімсіз діндардан артықшылығы толған айдың өзге ұсақ жұлдыздардан артықшылығы секілді. Расында, шынайы ғалымдар – Пайғамбарлардың мұрагерлері. Шынтуайтында, Пайғамбарлар мұра ретінде динар мен дирхам емес, тек қана ілім қалдырды. Кімде-кім сол іліммен сусындаса, мол несібеге кенелгені» – деген».

Бұл хадисте ғалым иелерінің мәртебесі ашық баян етілген. Ілім-білім жолында жүргендердің исламда қадір-қасиеті биіктей түседі. Өйткені, білім талабы – үлкен дәреже. Білім алған, біліміне амал жасайтын ғалымға аспандағы періштелер де, жердегі адамзат пен жан-жануарлар да истиғфар айтатыны баяндалып тұр.

Хазреті Әли (р.ғ.) ілім жолындағы адамдары үш топқа бөліп қарастырып, ғалымның артықшылығы жайында былай деген:

«Адамдар мына үш топтан тұрады: Біріншісі – Раббани ғалымдар, екіншісі – құтқарылу жолына түскен ілім іздеуші, үшіншісі – әр кімге құлақ түріп, жел қалай тұрса солай кетіп, ілім нұрымен өзін нұрландыра алмаған және таяныш-тіректен жұрдай болған тобыр» - деген екен.

Сөздің түйіні баршаңызды ілім жолына шақырып, жоғарыда айтылған ұлы дәрежелер мен нығметтерге бөленулеріңізге үлес қосқым келеді. Ілім жолы ауыр жол сияқты көрінгенімен, нағыз бақыттың жолы. Алла тағала баршамыздың пайдалы білім алып, сол біліміміз арқылы жүздерімізді екі дүние де жарық етсін. Әмин!

Талғат Сапанов

Алматы орталық мешітінің бас ұстазы