#10 Мәжіліс әдебі

Мәжіліс әдебі

Қандай да бір мәжіліске келсеңіз, адамдардың барлығына бірдей сәлем беріңіз. Қол алысып амандасқыңыз келсе, ең бірінші ең сыйлы, ең білімді, ең тақуа, жасы ең үлкен немесе шариғат бойынша құрметті деп танылған адамнан бастаңыз. Сәлемді мәжілісте көзіңіз шалған бірінші адамнан бастай салмаңыз. Тіпті ол оң жақта орын алса да. Сәлемді қадірлі қонақтан немесе ізгілігімен бәрінен озған адамнан бастаңыз. Өйткені амандық сұрасу жұрт ішіндегі ең қадірлі адамнан басталады. Егер жұрт ішінде ең құрметті кім екенін білмесеңіз немесе олардың барлығы бірдей көрінсе, сәлемді жасы үлкен ақсақалдан бастаңыз. Бұл белгілі – ғұрып.

 قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: " كَبِّرْ كَبِّرْ" (رواه البخاري ومسلم).

Алла елшісі (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын): «Жасы үлкеннен баста, жасы үлкеннен баста»,  – деген» (әл-Бұхари, Муслим)[1].

 فِي رِوَايَةٍ: "كَبِّرِ الْكُبْرَ فِي السِّنِّ"  (رواه البخاري و مسلم)

Басқа риуаятта: «Жасы үлкенге жол бер», – деген»  (әл-Бұхари, Муслим)[2].

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ: "اِبْدَؤُا بِالْكُبَرَاءِ أَوْ قَالَ : بِالْأَكَابِرِ" (رواه أبو يعلى و الطبراني).

Абдулла ибн Аббастан (р.а.): «Алла елшісі (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын): «Жасы үлкендерден бастаңдар», – деген» (Әбу Яғла, әт-Табарани)[3].

Егер бір жиынға келсеңіз, екі кісінің ортасына емес, оң не сол жағына отырғаныңыз дұрыс. 

 قَالَ سَيِّدُنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "لَا يُجْلَسُ بَيْنَ رَجُلَيْنِ إِلَّا بِــإِذْنِهِمَا".

Алла елшісі (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын): «Екі кісінің ортасына рұқсат берсе ғана отыруға болады», – деген» (Әбу Дәуд)[4].

Екі адамның арасына отыруға рұқсат алған адам өзін жинақы ұстап, малдас құрып отырмауы мұстахаб.  

Ибн әл-Ағраби былай деп айтқан: «Бір данышпан: «Екі кісі залым болып есептеледі. Біріншісі – үгіт-насихатты ести тұра, оны қабылдамаған адам. Екіншісі – тар орында жайғасуға рұқсат алып, малдасын құрып отырған адам», – деген»[5].  

Егер екі кісінің ортасына отырып қалсаңыз, олардың сырын әрі өздеріне ғана тиісті әңгімелерін тыңдамаңыз. Бөтен әңгімені тыңдауыңыз мінез-құлқыңыздың кемшін екенін көрсетеді. Әрі сол үшін күнә арқалайсыз.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "...مَنِ اسْتَمَعَ إِلَى حَدِيثِ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ كَارِهُونَ صُبَّ فِي أُذُنَيْهِ الْآنُكُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ..." (رواه البخاري).

Алла елшісі (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын): «...Кімде-кім бір адамдардың құпия әңгімесін әдейілеп тыңдаса, қиямет күні оның екі құлағына еріген қорғасын құйылады...», – деген» (әл-Бұхари)[6].

Егер үш кісі болып сөйлесіп отырғанда, екі кісі өзара құпия түрде сөйлеспесін. Бұл үшінші кісінің көңіліне тиюі мүмкін. Оның ойына түрлі ойлар келіп, сіздерден ұзақтауына себеп болады. Бұл – мұсылмандыққа сай келмейтін іс.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "لَا يَتَنَاجَى اثْنَانِ دُونَ وَاحِدٍ". (رواه أبو داود و الإمام مالك).

Сол үшін де Алла елшісі (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) бұл істен қайтарып: «Үшінші адам бар кезде екі адам өзара сырласпайды», – деген (Имам Мәлик, Әбу Дәуд)[7]. Пайғамбар (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) «сырласпасын» деп бұйрық райда айтпады. Ол тек «сырласпайды» деп болымсыз түрде айтты. Осылайша ол мұсылман адамның мұндай қателікке баруын елестету мүмкін емес екенін әрі бұл мұсылманға жат сипат екенін аңғартып, одан тыйғысы келді. Бұл сипат айыпты екенін адам жаны айтқызбай ұғады. Мына бір хадисті Әбу Дәуд пен имам Мәлик Абдулла ибн Омардан (р.а.) риуаят еткен: «Бірде Ибн Омарға (р.а.): «Ал егер төрт кісі болса ше?» – деп сауал қойылғанда, ол: «Онда тұрған еш оғаштық жоқ», – деген». Яғни төрт адам болса, сырласудың әрі құпия әңгіме айтудың еш айыбы жоқ деген мағынада.

[1] «Сахих әл-Бұхари», «Жизия» бөлімі, «Мал-мүлік арқылы мүшріктермен бітім, келісім жасасу» тарауы (3173). «Сахих Муслим», «Ант ішу, жауынгерлер, есеп айырысу, құн төлеу» бөлімі, «Ант ішу» тарауы (1669). 

[2] «Сахих әл-Бұхари», «Әдеп» бөлімі (6144); «Әл-Әдаб әл-муфрад», «Бірінші үлкенге сөз беру» тарауы, 89-бет (359). «Сахих Муслим», «Құн төлеу» бөлімі, «Ант ішу» тарауы (2). «Сунан әт-Тирмизи», «Құн төлеу» бөлімі (1422). «Сунан Әбу Дәуд», «Құн төлеу» бөлімі (4520). «Сунан Ибн Мәжаһ», «Құн төлеу» (2677).

[3] Әл-Һайсами, «Мажмағ әз-зауаид», 5 том, 81-бет.

[4] «Сунан Әбу Дәуд», «Әдеп» бөлімі, «Екі адамның ортасына рұқсатсыз отырған адам туралы» тарау (4844), (4845). «Сунан әт-Тирмизи», «Әдеп» бөлімі, «Екі адамның ортасына рұқсатсыз отыру» тарауы (2752).

[5] Хафиз әс-Самғани, «Әдаб әл-имла уа әл-истимла», 132-бет.

[6] «Сахих әл-Бұхари», «Түс жору» бөлімі, «Түс көрдім деп өтірік айтқан адам» тарауы (6635).

[7] Имам Мәлик, «әл-Муатта», «Үшінші адам тұрғанда екі адамның сыр айтуы» тарауы (2826), (2827). Мұхаммед ибн әл-Хасан әш-Шайбани, (963). Әбу Мусғаб әз-Зуһри, (2081), (2082).  Ибн Хиббан, (582). Сауид ибн Сағид (767), (768). Ибн Абдул-Бар, «әт-Тамһид», XVII том, 120-бет. XV том, 288-бет. «Сунан Әбу Дәуд», (4852). «Сахих әл-Бұхари», «Рұқсат сұрау» бөлімі, «Үшінші адам тұрғанда екі адамның сыр айтуға болмайтындығы туралы» тарау, (6288), (6290). «Әл-Әдаб әл-муфрад», «Үшінші адам тұрғанда екі адамның сырласуына болмайтындығы туралы» тарау (1168), (1169), (1170), (1171), (1172). «Сахих Муслим», «Сәлем беру» бөлімі, «Үшінші адамның рұқсатынсыз екі адамның сырласуы харам екендігітуралы» тарау (2183), (2184). «Сунан Ибн Мәжаһ», «Әдеп» бөлімі, «Үшінші адам тұрғанда екі адамның сөйлесуіне болмайтындығы туралы» тарау (3775), (3776). «Сунан әд-Дарими», «Рұқсат сұрау» бөлімі, «Үшінші адам тұрғанда екі адамның сырласуына болмайтыны туралы» тарау (2861). «Сунан әт-Тирмизи», «Әдеп» бөлімі, «Үшінші адам тұрғанда екі адам сырласпайды» тарауы (2825).  

Кітаптың авторы: Шейх Абдул-Фаттах Әбу Ғудда әл-Ханафи

Қазақ тіліне аударған: Ержан Оразов