Ғылымхал дегеніміз не?
Қазақтың көрнекті ағартушы-педагогы Ыбырай Алтынсарин:
«Өнер – білім бар жұрттар
Тастан сарай салғызды;
Айшылық алыс жерлерден,
Көзіңді ашып – жұмғанша,
Жылдам хабар алғызды.
Аты жоқ құр арбаны
Мың шақырым жерлерге,
Күн жарымда барғызды» - деп білім және ғылымға ден қоюға шақырады. Өйткені, өркениет даму көшін ғылымда жетістікке жеткен ел бастайтындығы мәлім. Әрине, әліппені әуелі медреседен таныған ағартушы Хақ Тағаланың адамзатқа түсірген тұңғыш пәрмені «Оқы!» болғанын біледі. Екі дүние сұлтаны (с.ғ.с.): «Білім алу әрбір мұсылманға парыз[1]» деген. Бұл риуаят көне медресе шәкірттеріне ең бірінші үйретілетін хадистердің бірі. «Білім ізденушіне нұсқаулық» (Тағлим мутағаллим) кітабында аталмыш хадис былайша түсіндіріледі: «Әрбір мұсылманға білім алу – Алланың парызы». Ғұламалар: «Білімнің ең абзалы – ғылымхал, істің ең абзалы – хал ісі», - дейді. Демек парыз ілім – адамның хал-жағдайына байланысты. Бұл – «ғылымхал», яғни «жағдайға сай қажетті білім» дегенді білдіреді. Балиғатқа толған бозбала дәрет алуды, намаз оқуды үйренуі парыз. Ер жетіп шаңырақ көтеруге ниет еткен жігіт неке және отбасы мәселесінің қыр-сырын меңгеруге міндетті. Сол сияқты, сауда-саттық бастайтын кісі де бұл кәсіпті жан-жақты танып білуі шариғат бойынша парыз. Міне, ғылымхал дегені осы.
Сонымен қатар, елге қажетті мамандықты игеру жастарға міндет боп табылады. Шариғат кітаптарда дәрігер, мұғалім және тағы басқа мамандықтар тапшы болған қалада тұрғындарына осы саланы меңгеру мұсылмандық парызы. Бұл мәселе шешілмейінше шаһар халқы түгелдей бұған жауапты боп қала бермек делінген. Демек, ғылымхал - жергілікті жердегі мамандық тапшылығын шешуге бағытталған шариғат нұқсаулығы. Ағартушы Ы.Алтынсарин жоғарыдағы өлеңінде бірқатар мамандықтарды санамалап шыққан. Байқасаңыз, бұл қоғамның тұрмысын жақсартатын, адам өмірін жеңілдететін ғылым түрлері. Сондықтан, дінімізде ең бастапқы дәрет және намаз ілімінен кейін қоғамға қажетті ғылым саласына түсуге үндейді.
Ардақты пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Екі кісіге ғана қызығып қарауға болады. Бірі, Алла Тағала мал-дәулет берген, ол байлығын жақсылыққа жұмсайтын кісі. Екіншісі, Алла Тағала даналық (білім) берген сол білімімен елге төрелік ететін әрі басқаға үйрететін кісі[2]», - деген. Міне, тіршілік тұтқасын ұстап тұрған екі үлкен алып сала – байлық пен білім. Бүгінгі таңда, әлемдік ғалымдар және кәсіпкерлермен алпауыт мемлекет басшылары санасады.
Десе де, байлық пен білім қатар келгенде екіншісі жетекшілік міндетін атқарады. Ал, байлық бірінші тұрса, барлығы бұзылады. Әз-пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Байлыққа қатысты төрт түрлі кісі бар. Бірі, Алла Тағала мал-дүниесін де, білімін де берген кісі. Ол қолындағы бұл игіліктің ақысын біледі. Сондықтан жаман жолға жұмсаудан қорқады. Туған-туыстарына көмек береді. Міне, бұл ең мәртебелісі. Екіншісі, Алла білім берген, бірақ дәулет бермеген кісі. Оның ниеті дұрыс: «Мал-дүнием болса, пәленше сияқты жақсылыққа жұмсайтын едім» - дейді. Сол ниетімен қайырлы байдың сауабында бір болады. Үшіншісі, Алла Тағала мал-дүние беріп, білімсіз қалған кісі. Білім болмағандықтан мал-дүниесін шашады. Бұл илігіктің ақысын білмегендіктен, Алладан қорықпайды. Туысқанға көмек бермейді. Міне, бұл ең төмен адам. Төртінші кісі, Алла Тағала мал-дүниені де, білімді де бермеген адам. «Менің байлығым болса, пәленше сияқты болар едім» - дейді. Сол ниетіне сай (ысырапшыл, ешкімге көмек бермейтін баймен) күнәсі тең болады[3]», - деген екен. Хадисте байлыққа қатысты адамның төрт түрі айтылуда. Одан басқасы болмайды. Сол төртеуінің екеуі білім себепті байлығын жақсылыққа жұмсауда. Қалған екеуі білім болмағандықтан байлық нығмет емес бастарына келген пәлекет боп жабысуда.
Міне, сондықтан да, табиғин Суфиян Саури (р.а.): «Дүниеге (байлыққа) талпынушы білім алсын. Ақырет қамын ойлаушы білім алсын. Екі дүниесін қатар ойлаған адам білім алсын» деп айтқан екен. Демек, тіршілік пен құлшылықтың кілті – білімде. Бай боламын деген де, ғибадат етемін деуші де мақсатына жетпек үшін білімге ұмтылуы қажет.
Руслан ҚАМБАР
«Нұр-Мүбәрак» мешітінің
найб имамы
 Предыдущий |
Следующий |
| Оқу-білім бұлағы, білім-өмір шырағы! | Білім - жүректі надандықтан құтқаратын нәр |
Қызықты тақырыптар
Намаз уақыттары 
