ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ - ДИУАНИ ХИКМЕТ ЕҢБЕГІ
Алматы
Алматы Астана Шымкент Ақсай Ақсу Ақтау Ақтөбе Актогайский район Алтынсарин ауданы Алға Амангельдинский район Арал Арқалық Арысь Атасу ауылы Атбасар Атырау Аягөз Аққулы ауданы Байқоңыр Байғанин ауданы Балқаш Баянауыл ауданы Бейнеу Бәйдібек ауданы Денис ауданы Ембі Ертіс ауданы Еңбекшіқазақ Жітіқара ауданы Жалағаш кенті Жаңаөзен Жаңатас Жангелді ауданы Жаркент Жаңақорған кенті Жаңқала Жезді кенті Жезқазған Жетісай Жосалы Жосалы кенті Жәйрем Жәнібек Зайсан Индер Исатай ауданы Қарағанды Қаскелең Келес ауданы Кентау Көкшетау Қонаев Қостанай Қосшы Құлсары Курчатов Қызылорда Көкпекті ауданы Ленгер Лисаков Май ауданы Майқайын кенті Маханбет ауданы Мақат Меңдіқара ауданы Миялы Мойынқұм ауылы Мырзакент кенті Мәртөк ауданы Науырзым ауданы Ойыл ауданы Ордабасы ауданы Отырар ауданы Павлодар Петропавл Риддер Рудный с.Мангистау Сайрам ауданы Сайқын Сарыағаш Сарыкөл ауданы Сарыөзек Сәтпаев Сауран ауданы Семей Созақ ауданы Солнечный Степногорск Сырым ауданы Тайынша Талғар Талдықорған Тараз Таран ауданы Текелі қаласы Темиртау Тереңкөл ауданы Тереңөзек кенті Теңіз кен орны Түркістан Түлкібас кенті Узынагаш Орал Өскемен Федеров ауданы Форт-Шевченко Хромтау Целиноград ауданы Чапаев Шамалған ауылы Шу Шал ақын ауданы Шалқар Шарбақты ауданы Шардара Шетпе Шиелі кенті Шұбарқұдық Ырғыз ауданы Екібастұз Қазығұрт Қамысты ауданы Қандыағаш Қарабалық ауданы Қаражал Қарасу ауданы Қаратау Қарғалы Қобда ауданы Қордай Құрманғазы ауданы Құрық Үржар ауданы Үшарал Ұзынкөл ауданы Әйтеке би ауданы Әйтеке би кенті Әулиекөл ауданы
Құптан 17:46
Алматы
Алматы Астана Шымкент Ақсай Ақсу Ақтау Ақтөбе Актогайский район Алтынсарин ауданы Алға Амангельдинский район Арал Арқалық Арысь Атасу ауылы Атбасар Атырау Аягөз Аққулы ауданы Байқоңыр Байғанин ауданы Балқаш Баянауыл ауданы Бейнеу Бәйдібек ауданы Денис ауданы Ембі Ертіс ауданы Еңбекшіқазақ Жітіқара ауданы Жалағаш кенті Жаңаөзен Жаңатас Жангелді ауданы Жаркент Жаңақорған кенті Жаңқала Жезді кенті Жезқазған Жетісай Жосалы Жосалы кенті Жәйрем Жәнібек Зайсан Индер Исатай ауданы Қарағанды Қаскелең Келес ауданы Кентау Көкшетау Қонаев Қостанай Қосшы Құлсары Курчатов Қызылорда Көкпекті ауданы Ленгер Лисаков Май ауданы Майқайын кенті Маханбет ауданы Мақат Меңдіқара ауданы Миялы Мойынқұм ауылы Мырзакент кенті Мәртөк ауданы Науырзым ауданы Ойыл ауданы Ордабасы ауданы Отырар ауданы Павлодар Петропавл Риддер Рудный с.Мангистау Сайрам ауданы Сайқын Сарыағаш Сарыкөл ауданы Сарыөзек Сәтпаев Сауран ауданы Семей Созақ ауданы Солнечный Степногорск Сырым ауданы Тайынша Талғар Талдықорған Тараз Таран ауданы Текелі қаласы Темиртау Тереңкөл ауданы Тереңөзек кенті Теңіз кен орны Түркістан Түлкібас кенті Узынагаш Орал Өскемен Федеров ауданы Форт-Шевченко Хромтау Целиноград ауданы Чапаев Шамалған ауылы Шу Шал ақын ауданы Шалқар Шарбақты ауданы Шардара Шетпе Шиелі кенті Шұбарқұдық Ырғыз ауданы Екібастұз Қазығұрт Қамысты ауданы Қандыағаш Қарабалық ауданы Қаражал Қарасу ауданы Қаратау Қарғалы Қобда ауданы Қордай Құрманғазы ауданы Құрық Үржар ауданы Үшарал Ұзынкөл ауданы Әйтеке би ауданы Әйтеке би кенті Әулиекөл ауданы
Алматы
ықшамдау
Таң Күн Бесін Аср Ақшам Құптан
05:31 06:51 11:41 14:43 16:25 17:46
ықшамдау
Күнтізбе
Хижри
20 Джумада-авваль 1446
Миләди
22 қараша 2024

Мақалалар

ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ - ДИУАНИ ХИКМЕТ ЕҢБЕГІ

| A | +

Қожа Ахмет Ясауи XII ғасырда өмір сүрген Түркі әлемінің сопылық дүниетанымның негізін қалаушы, ақын, ойшыл, ұстаз, ағартушы, ғұлама пір. Толық аты-жөні: Ахмет бин Ибраһим бин Иляс. «Пір Түркістан», «Хазреті Түркістан», «Хазірет Сұлтан», «Қожа Ахмет», «Құл Ахмет Қажы» есімдерімен тарихта қалған. Орта азия түркі халықтарының пірі болған Қожа Ахмет Ясауи, қазақ халқының байырғы мәдениетінің тарихында айрықша орны бар ұлы тұлға.

Қожа Ахмет Ясауидің туған жері қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысының Сайрам ауданы. Әкесі Ибраһим сол кезеңінің сауатты, көзі ашық білімді, діндар адам болған. Қожа Ахмет Ясауи, алғашқы сауатын жеті жасына дейін әкесінен алады. Жеті жасында әкесі қайтыс болған соң  ұстазы Арыстанбабтан дәріс алады. Ол өмірден қайтқаннан кейін, Бұқараға аттанып, Жүсіп Хамаданидің медресесінде оқып, ол жерде білімін шыңдап үлкен жетістіктерге қол жеткізеді. Ұстазы қайтыс болған соң біраз уақыт сол медресеге басшылық жасаған. Ол жерде араб, шағатай, парсы тілдерін үйреніп, түркі тілдерінде өлеңдер жаза бастайды. Оны тәмәмдаған соң сопылық жол ұстанып, көптеген қалаларды аралап, туған шаһары Түркістанға қайтып оралады да, Арыстанбаб қалап кеткен  дәстүрді жалғастырды. Осында ол түркі дүниесіне кең танылған кемеңгерге айналды. Ал 63 жасынан бастап қалған өмірін жер астында, яғни қылуетте өткізді. Бұны Ахмет «Пайғамбар жасына жеттім. Маған одан артықтың қажеті жоқ», - деп түсіндіреді. Қанша жыл ғұмыр кешкені жөнінде әр түрлі деректер бар. Бір деректе 73 жыл, келесілерінде 85 жас деп берілген.

Қожа Ахмет Ясауидің шығармаларының негізі түп нұсқасы жоқ. Қолда бар түпнұсқалар болса, XVII ғасырлардан кейінгі кезеңдерге тиісті екендігі нақтыланған.Тек стилді формасы мен мазмұны жағынан Қожа Ахметке тиісті деген болжам жасалынады. Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани Хикмет», «Фақырнама» (Пақырнама), «Миратул клуб» атты еңбектері бар.

Ахмет Ясауи түркі тілінде жатық әрі бейнелі жыр жазудың үлгісін жасап, шығыс әдебиетінде ертеден қалыптасқан, Құран Кәрімде баяндалатын тарихи оқиғалар мен пайғамбарлар қиссаларын хикметтерінде ұтымды пайдаланды. Оның 90 мыңдай шəкірт – мүриттері болғандығы айтылады. Олар ұстазының ілімін Орта Азияға таратып əкеткен. XIII–XV ғасырлар арасында Ясауи ілімі Хорезм, Мəуренаһр, Анадолыға дейін жеткен. Түрік жұртында Ясауиді құрметтеп, пір тұтқаны соншалық: «Мəдинада – Мұхаммед, Түркістанда – Қожа Ахмет», – деген. Түркістан қаласында жерленген Қожа Ахмет Яссауи әзіреті сұлтан аталып, басына XIV ғасырдың аяғында Ақсақ Темір күмбез орнаттырды.

Оның бүгінгі таңда ұрпақтан-ұрпаққа жеткен еңбегі – «Диуани Хикмет» (Даналық кітабы) қыпшақ диалектілерімен көне түркі тілінде жазылған. Бізге жеткені XV-XVI ғасырлардағы көшірмесі ғана. Әр түрлі нұсқалары өте көп. Олардың көбі Ыстамбұл, Қоқан, Ташкент, Мәскеу, Алматыда сақталған. Бұл еңбек алғаш рет 1878 жылы жеке кітап болып басылып шыққан. Содан кейін ол Ыстамбұл, Қазан, Ташкент қалаларында бірнеше рет басылған. Соның бірі 1901 жылы Қазанда Тыныштықұлының қазақтарға арнап шығарған нұсқасы. Төрт тармақты өлеңмен жазылған бұл хикметте ақын өзінің бала күнінен пайғамбар жасына келгенге дейінгі өмір жолын баяндайды, тіршілікте тартқан азабын, көрген қайғысын айтады, бұқара халыққа үстемдік жүргізуші хандардың, бектердің, қазылардың жіберген кемшіліктерін, жасаған қиянаттарын сынайды, бұл фәнидің жалғандығын білдіреді.

Қожа Ахмет хикметтерінің жазылу тарихын, поэтикасын, сопылық-философиялық идеясын, қоғамдық-әлеуметтік мән-мағынасын, ислам дінін таратудағы рөлін М.Ф.Көпрүлузаде, Н.С.Банарлы, Е.Э.Бертельс, А.К.Боровков, Э.Р.Рустамов, В.И.Зохидов, т.б. ғалымдар жан-жақты зерттеді. Қожа Ахмет Иасауи «Диуани хикметте» «Аллаға жақындай түсу үшін» әрбір адам өзінің өмір жолында төрт баспалдақ өтуі керектігін айтады. Біріншісі – шариғат. «Шариғат» – ислам діні қағидалары мен шарттарын тақуалықпен мүлтіксіз орындауды әрі құдайға тебіреніспен құлшылық жасауды талап етеді. Екіншісі, «Тариқат» – дін ғұламаларына мүрит (шәкірт) болып, жалған дүниенің түрлі ләззаттарынан бас тарту, Аллаға деген сүйіспеншілікті арттыра түсу болып табылады. Бұл баспалдақ сопылықтың негізгі идеясын, мұрат-мақсатын аңғартады. Үшіншісі, «Мағрифат» дін жолын толық танып-білу сатысы деуге болады. Бұл баспалдақтың негізгі талабы – күллі дүниедегі болмыс-тіршіліктің негізі «бір Алла» екенін танып-білу, түсіну. Төртіншісі, «Хақиқат» – Аллаға жақындап, оны танып-білудің ең жоғары баспалдақ. Сопылық ұғым бойынша, «шариғатсыз» «тариқат», «тариқатсыз» «мағрифат», «мағрифатсыз» «хақиқат» болуы мүмкін емес. Бұлардың бірі екіншісіне өту үшін қажетті баспалдақ  болып табылады. Қожа Ахмет Иасауи Аллаға жету жолында міндетті түрде төрт асудан мүдірмей өтуі керектігін өзінің химетінде былай баяндайды:

«Әркім қылса тариқаттың даулы ісін,

Әуел қадам шариғатқа қоймақ керек.

Шариқаттың істерін ада қылып,

Одан кейін осыны қылмақ керек.

 

Шариғатсыз дәм бұйырмас тариқатта,

Тариқатсыз дәм бұйырмас мағрипатта.

Мағрипатсыз дәм бұйырмас хақиқатта,

Баршасын да шариғаттан сұрамақ керек...»

Қожа Ахмет Ясауидің хикметтеріндегі негізгі түйіні: Мансап пен байлық, билік, кедейлік пен қанағатшылдық, нәпсі мен тәубашылдық, Хаққа сыйыну секілді түйінді жәйттер дін талабы тұрғысынан айтылады. Бұл дүниенің баянсыздығы мен ол дүниенің бақилығын салыстыра отырып, қанағат, адамгершілк, мейірім-шапағат, адалдық, ізеттілік жайында сөз қозғайды. Аллаға және пайғамбарға махаббатты дәріптей отырып, жаратылғандарға мейірімділікпен қарауды үйретеді. Сонымен қатар, ол Мұхаммед пайғамбардан үрдіс болып келе жатқан жол: жиған малдың қызығын тек өзі көрмей, өзге жетім-жесір, мүсәпірлерге де қайырымды болу, жасаған күнәңді дер кезінде түсініп, тәубаға келу, Аллаға сол туралы шын көңілден жалынып-жалбарынудың қажеттігін хикметінде былай деп суреттейді:

«Мың түмен түрлі қате кетсе, ғафу қыл,

Артық-ауыс айтқан болсам, ғафу қыл.

Тәлауат қылмасам да калам алла,

Білмес күна, қателерді ғафу қыл.

 

Оқып қапыл болып нұқсан, қате кетсе,

Жөнсіздіктер менен кетсе, ғафу қыл.

«Мәдд»* пенен «тәшдидтерді»* алмастырып,

Осы сынды қателер менен кетсе, ғафу қыл.

 

Бұзып айтсам не бір сөзін, не әрпін,

Дұғаларды шала оқысам, ғафу қыл.

Аят, уәде, айттарды қылмасам жөн,

Түсінбестік жетіспеулер менен өтсе, ғафу қыл.

 

Ізет икрам Құранына қыла алмасам,

Бейәдептік, бейибалық менен өтсе, ғафу қыл.

Қателері көп сірә мен сияқты құлдардың,

Қарабет боп қате кетсе, ғафу қыл.

 

Қожа Ахмет міскіннің нұқсаны көп дүниеде,

Иа, раббы, құдайым, мың қатемді ғафу қыл»

 

Дерек көзі:  https://articlekz.com/kk/article/16202

"Қазақстан" ұлттық энциклопедиясы, Алматы, "Қазақ энциклопедиясы", 1998 ж. 3-том

ДИУАНИ ХИКМЕТ (ХИКМЕТ ЖИНАҒЫ) / Топтастырып, қазақ тіліне аударғандар: Қ.Қари, Ғ.Қамбарбекова – Астана: «Ғылым» баспасы. 2016. – 210 б.

 

 

«Байкен» мешітінің наиб имамы

Саясат Көкенай

 

ДЕРЕККӨЗІ Azan.kz

Ислам ақпараттық-ағарту порталы 

Предыдущий Следующий
«ВАЛЕНТИН КҮНІ» БОЛМЫСЫМЫЗҒА ТӘН ЕМЕС МҰСЫЛМАН – МҰСЫЛМАНҒА БАУЫР

Оқырмандардың пікірі (0)

Қызықты тақырыптар

Ғұламалардың өмірбаяны ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ ЖӘНЕ ИХСАН ІЛІМІ
ІХ ғасырда Отырар, Исфиджаб, Баласағұн, Яссы, Сауран, Сығанақ, Шаш, Сүткент, Жент, Кудур, Отлук, Өзгент және тағы басқа қалаларда Ислам діні өркендей бастады. Х ғасырдан бастап Ислам ілімі жолында тәлім-тәрбие беретін медреселер бой көтеріп, көркем мінез ұстанымдар қалыптаса бастады. Сол кездегі Исл...
Ғұламалардың өмірбаяны Құнанбай, Абай, Ыбырай, Әлихан, Шәкәрім ораза, намаз, пітір садақа жайлы не жазды?
Оразаның қадір-қасиеті, мейір-шарапаты жайлы имам-ұстаздар жақсылап БАҚ бетінде жазып та, мешіт мінберінен айтып та жатыр. Аллаға шүкір, ораза жайлы маңызды мәліметтер жетерлік. Әсіресе ардақты Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) қалай ораза ұстағаны, жанындағы серіктері сахаб...
Ғұламалардың өмірбаяны АБАЙ ТАНЫМЫНДАҒЫ ТАУХИД
Ахмет Байтұрсынұлы: «Қазақтың бас ақыны Абай (шын аты Ибраһим) Құнанбаев. Онан асқан бұрынғы-соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ» деп жазды 1913 жылғы «Қазақ» газетінде жарияланған мақаласында. Алаш зиялыларының жетекшісі Хәкім Абайдың тек ақын емес, ислам ғұламасы һәм заманыны...
Ғұламалардың өмірбаяны ФИЛОСОФТАРДЫҢ ҚОЙҒАН ҮШ САУАЛЫНА ШӘМСІ ТӘБРИЗИДІҢ БЕРГЕН БІР ЖАУАБЫ (ҒИБРАТ)
Мәуләнә Жәләлуддин ар-Румидің рухани ұстазы Шәмсі Тәбризи мешітте өзінің шәкірттеріне саман кірпішке қалай таяммум соғылатындығын үйретіп жатқан екен. Сол уақытта бір топ құдайсыз философтар Шәмсі Тебризидің жанына келіп, үш сұрақ қойғылары келгенін айтады....
Ғұламалардың өмірбаяны ДӘСТҮРІМІЗДІҢ ҰЛЫ ТҰЛҒАСЫ - ӘБУ ХАНИФА
Ханафилік құқықтық мектебі исламдық доктриналық мектептердің ең маңыздылардың бірі екендігі баршаға мәлім. Бұл, ең алдымен, ханафилік бағытта ұстанушылар санының орта ғасырлар мен қазіргі кезеңдегі басқа да құқықтық мазхабтардың ұстанушылары санынан бірнеше есе көп болуымен түсіндіруге болады....
Ғұламалардың өмірбаяны ҚАЗАҚСТАН ҚОҒАМЫНДАҒЫ ӘБУ ХАНИФАНЫҢ РӨЛІ
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев көптеген стратегиялық құжаттарда және әртүрлі деңгейдегі форумдарда сөйлеген сөздерінде ханафи мазхабының мәнін қазақстандық қоғамның бірігуі мен дінаралық бірлігіне ықпал ететін либералды, ашық исламдық диалог стратегиясы ретінде анықтайды....
ықшамдау
Күнтізбе
Хижри
20 Джумада-авваль 1446
Миләди
22 қараша 2024
Намаз уақыттары
қазір

Құптан 17:46

Бамдатқа дейін 05:07

Признаки любви к Пророку ﷺ

<script>alert(a)</script>

X
28 қыр. 2024

Обязанности мужчины перед своей семьей

А как же быть женщине, такой как я, которая рано вышла замуж, работала вплоть до родов, собирала каж

Лейла
28 қыр. 2024

Обязанности мужчины перед своей семьей

А как же быть женщине, такой как я, которая рано вышла замуж, работала вплоть до родов, собирала каж

Лейла
28 қыр. 2024
Created with Sketch. {{!-- --}} {{!-- --}} {{!-- --}} Created with Sketch. Asset 1mdpi