Кемел адам концепциясы һәм толық иман

2020 жылдың 10 қарашасында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлын қабылдаған болатын. Бас мүфти Мемлекет басшысына Діни басқарма алдағы уақытта «Ихсан» ілімін, Абайдың кемел адам концепциясын кеңінен дәріптеп, насихаттау жұмыстарымен айналысатынын жеткізді.

Бүгінде Бас мүфти бастамасымен бұқаралық ақпарат құралдарында, күнделікті уағыз-насихат жұмыстарында, игі басқосуларда «Ихсан» ілімі мен Хәкім Абай атамыздың кемел адам концепциясы кеңінен насихатталуда. Біз толық адам болуға үндеген Абай мұрасын рухани көзқарас тұрғысынан талдап, тарқатып жазуға тырысқан едік. Соны назарларыңызға ұсынуды жөн көрдік.

Расында, Абай мұрасы мен оның өскелең ұрпаққа, жалпы халыққа қалдырған өсиеті өз өміршеңдігін осы күнге дейін жоймай келеді. Абайды таныған сайын рухымыз байып, жан-дүниеміз Ислам құндылықтарынан сусындап келеді. Хәкім атаған талап пен еңбек қайратты танытуға жетелейді. Ал терең ой ақылға ақыл қосуға үндейді. Қанағат пен рахым –  жүректі иманға толтыратын адами асыл қасиеттер.

Осы үш қасиет адам бойынан табылса игілікке кенеледі. Абай «Малға достың мұңы жоқ малдан басқа» атты өлеңінде: «Үш-ақ нәрсе – адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» дейді. Осы үш қасиетке аз-кем талдау жасап көрсек.

Ыстық қайрат – пендеге «маза» бермейтін қасиет. Қайратты адам үнемі ізденіс үстінде жүреді. Бұл сипаттағы пенде қарсы келген сынаққа мойымай, алға ұмтылып, мақсат-мұратына жеткенше тыным таппайды. 

Нұрлы ақыл – айналаға шуақ шашып, пайдалы тұлға болуға итермелейтін қасиет. Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бір хадисінде: «Жақсы адам – қоғамға пайдасы тиген пенде» деген. Ілгеріде ізгілік жолын ұстанып, өмірден өткен аталарымыз: «Әрқашан елге сәулеңді түсіріп, шуағыңды шашып жүр. Алланың берген ақылын жақсылыққа жұмса. Ізгі іс өмірлік серігің болсын» деп өсиет айтып отыратын. Өзіңе қалағанды өзгеге қаламайынша, толық иманға қол жеткізе алмайсың. Бұл – асыл дініміздің негізгі принциптерінің бірі.

Жылы жүрек – иманды мұсылманның сипаты. Жүректен жылу кетсе – қоғамнан мейірім кетеді. Жүрек жылуы қайырымдылыққа, қарапайымдылыққа, бауырмалдыққа бастайтын қасиет. Қоғамда болып жатқан келеңсіз жағдайлар осы сипаттан алыстағанның көрінісі деп ұғуға болатын шығар. Жүрек адам денесінің патшасы деуге болады. Ол түзелсе – бүкіл дене түзеледі, бұзылса – бүкіл дене бұзылады. Бұған қатысты мынадай хадис бар: «Адамның денесінде бір кесек ет бар. Егер ол сау (жақсы) болса, бүкіл дене сау (жақсы) болады. Егер ол ауырса (бұзылса), бүкіл дене ауырады (бұзылады). Ол – жүрек!»

Сайып келгенде, осы үш қасиетті (ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек) тұлабойына қалыптастырған тұлғада толық адам сипатының көріністері байқала бастайды. Абайдың да айтары осы:

«Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста,

Сонда толық боласың елден бөлек».

Расында, толық адам сипатында болу үшін ең әуелі толық иман керек. Абай атамыз: «Әрбір ақылды адамға иман парыз, әрбір иманды адамға ғибадат парыз» деген. Демек, мұсылман баласы ғибадат жасау арқылы рухын, жан-дүниесін байытады. Сөйтіп, иманын толықтырады.

Иман деген ұғымның сөздік мағынасы бір нәрсеге сену дегенді білдіреді. Ал діни терминдік мағынасы: Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) Алладан жеткізгендеріне күдіктенбей, шын жүректен сену және бұл сенімін тілмен жеткізу. Ал иман шарттары жетеу: Алла Тағаланың бар әрі бір екендігіне сену, періштелерге сену, кітаптарына сену, пайғамбарларына сену, ақырет күніне сену, тағдырға (жақсылық пен жамандық тек Алладан екеніне) сену, қайтыс болған соң қайта тірілу бар екендігіне сену.

Абай «Тасдиқ» деп аталатын ғылыми трактатында, яғни 38-інші қара сөзінде былай жазады:

«Иман дегеніміз бір ғана инанмақ емес, сен Алла Тағаланың бірлігіне, уа Құранның аның сөзі екендігіне, уа пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафа (с.ғ.у.) оның тарапынан елші екендігіне инандық. Жә, не бітті? Сен Алла Тағалаға Алла Тағала үшін иман келтіремісің? Сен иман келтірмесең де Алла Тағалаға келер еш кемшілік жоқ еді. ...Ол инанмақтығың құр ғана инанмақтықбірлән қалса саған пайда бермейді. ...Пайдаланамын десең, пайда береді, кәміл иман болады. Пайданы қалайша алуды білмек керек».

Абай осылайша иманнан пайда алуға шақырады. Ал кәміл иманның шарты – шынайы сену, оны сөзбен айту, жан-тәніңмен беріле құлшылық ету. Сонда ғана игілікке кенелеміз.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы ІІІ республикалық имамдар форумында «Жеті рухани қазық» тұғырнамасын қабылдаған болатын. Мұсылманның ең бірінші тұла бойынан табылуы тиіс имандылық бағытын Жеті рухани қазықтың біріне енгізді.

Ендігі мақсат, Абай айтқандай, пендешілік мінезден арылып, иманнан пайда алуға асығу, сөйтіп, «кәміл мұсылман» сипатына ие болу. Алла Тағала баршамызға осындай мәртебені нәсіп еткей. Әмин!

Бақдәулет НҰРМАТҰЛЫ,

Шымкент қаласының бас имамы