Ер азаматтың отбасындағы жауапкершілігі
Алматы
Алматы Астана Шымкент Ақсай Ақсу Ақтау Ақтөбе Актогайский район Алтынсарин ауданы Алға Амангельдинский район Арал Арқалық Арысь Атасу ауылы Атбасар Атырау Аягөз Аққулы ауданы Байқоңыр Байғанин ауданы Балқаш Баянауыл ауданы Бейнеу Бәйдібек ауданы Денис ауданы Ембі Ертіс ауданы Еңбекшіқазақ Жітіқара ауданы Жалағаш кенті Жаңаөзен Жаңатас Жангелді ауданы Жаркент Жаңақорған кенті Жаңқала Жезді кенті Жезқазған Жетісай Жосалы Жосалы кенті Жәйрем Жәнібек Зайсан Индер Исатай ауданы Қарағанды Қаскелең Келес ауданы Кентау Көкшетау Қонаев Қостанай Қосшы Құлсары Курчатов Қызылорда Көкпекті ауданы Ленгер Лисаков Май ауданы Майқайын кенті Маханбет ауданы Мақат Меңдіқара ауданы Миялы Мойынқұм ауылы Мырзакент кенті Мәртөк ауданы Науырзым ауданы Ойыл ауданы Ордабасы ауданы Отырар ауданы Павлодар Петропавл Риддер Рудный с.Мангистау Сайрам ауданы Сайқын Сарыағаш Сарыкөл ауданы Сарыөзек Сәтпаев Сауран ауданы Семей Созақ ауданы Солнечный Степногорск Сырым ауданы Тайынша Талғар Талдықорған Тараз Таран ауданы Текелі қаласы Темиртау Тереңкөл ауданы Тереңөзек кенті Теңіз кен орны Түркістан Түлкібас кенті Узынагаш Орал Өскемен Федеров ауданы Форт-Шевченко Хромтау Целиноград ауданы Чапаев Шамалған ауылы Шу Шал ақын ауданы Шалқар Шарбақты ауданы Шардара Шетпе Шиелі кенті Шұбарқұдық Ырғыз ауданы Екібастұз Қазығұрт Қамысты ауданы Қандыағаш Қарабалық ауданы Қаражал Қарасу ауданы Қаратау Қарғалы Қобда ауданы Қордай Құрманғазы ауданы Құрық Үржар ауданы Үшарал Ұзынкөл ауданы Әйтеке би ауданы Әйтеке би кенті Әулиекөл ауданы
Құптан 17:44
Алматы
Алматы Астана Шымкент Ақсай Ақсу Ақтау Ақтөбе Актогайский район Алтынсарин ауданы Алға Амангельдинский район Арал Арқалық Арысь Атасу ауылы Атбасар Атырау Аягөз Аққулы ауданы Байқоңыр Байғанин ауданы Балқаш Баянауыл ауданы Бейнеу Бәйдібек ауданы Денис ауданы Ембі Ертіс ауданы Еңбекшіқазақ Жітіқара ауданы Жалағаш кенті Жаңаөзен Жаңатас Жангелді ауданы Жаркент Жаңақорған кенті Жаңқала Жезді кенті Жезқазған Жетісай Жосалы Жосалы кенті Жәйрем Жәнібек Зайсан Индер Исатай ауданы Қарағанды Қаскелең Келес ауданы Кентау Көкшетау Қонаев Қостанай Қосшы Құлсары Курчатов Қызылорда Көкпекті ауданы Ленгер Лисаков Май ауданы Майқайын кенті Маханбет ауданы Мақат Меңдіқара ауданы Миялы Мойынқұм ауылы Мырзакент кенті Мәртөк ауданы Науырзым ауданы Ойыл ауданы Ордабасы ауданы Отырар ауданы Павлодар Петропавл Риддер Рудный с.Мангистау Сайрам ауданы Сайқын Сарыағаш Сарыкөл ауданы Сарыөзек Сәтпаев Сауран ауданы Семей Созақ ауданы Солнечный Степногорск Сырым ауданы Тайынша Талғар Талдықорған Тараз Таран ауданы Текелі қаласы Темиртау Тереңкөл ауданы Тереңөзек кенті Теңіз кен орны Түркістан Түлкібас кенті Узынагаш Орал Өскемен Федеров ауданы Форт-Шевченко Хромтау Целиноград ауданы Чапаев Шамалған ауылы Шу Шал ақын ауданы Шалқар Шарбақты ауданы Шардара Шетпе Шиелі кенті Шұбарқұдық Ырғыз ауданы Екібастұз Қазығұрт Қамысты ауданы Қандыағаш Қарабалық ауданы Қаражал Қарасу ауданы Қаратау Қарғалы Қобда ауданы Қордай Құрманғазы ауданы Құрық Үржар ауданы Үшарал Ұзынкөл ауданы Әйтеке би ауданы Әйтеке би кенті Әулиекөл ауданы
Алматы
ықшамдау
Таң Күн Бесін Аср Ақшам Құптан
05:34 06:55 11:42 14:41 16:23 17:44
ықшамдау
Күнтізбе
Хижри
23 Джумада-авваль 1446
Миләди
25 қараша 2024

Мақалалар

Ер азаматтың отбасындағы жауапкершілігі

| A | +

Отбасы – қоғам тірегі. Қоғамның салауаттылығы отбасының тұрақтылығына тікелей тәуелді. Қазақ ежелден отбасы құндылықтарын ерекше қастерлеген. Дастарқан басында әке мен ұл, ата мен немере әңгімесі және ене мен келіннің байланысы үлкен тәрбиелік мектеп үлгісін бейнелейді. Дастарқан төңірегінде отбасы институты қалыптасып, ата-баба салты мен дәстүрі әкеден балаға беріліп келді. «Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер». «Қызым саған айтам, келінім сен тыңда». «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің». «Әке тұрып сөйлеген ұлдан без, шеше тұрып сөйлеген қыздан без». «Қарты бар үй қазына», деген сияқты өнегелі сөздер соның бір айғағы. Келін түсіріп, қыз ұзатып құда болу салты жарасымды отбасының алғышарты еді. Осылай, көтерілген шаңырақ баянды некенің кепілі болды. Үйлену мәселесі тек екі жастың ғана шешімі емес. Тұтастай екі әулеттің ортақ ымырасы еді. Бұл асыл дініміздің һәм ата дәстүріміздің сара жолы. Қазақ әлмисақтан әкесіз қалған баланы жетімсіретпейтін. Ұл ер жетіп, қыз бойжеткенше бүтіндей әулет қамқорлығына алатын. Әкесі бола тұра, тірі жетім болу деген атымен болмаған еді.

Ал, енді осы бір қазақи қағида мен мұсылмандық міндетке бүгінде неліктен қылау түсті? Бұл ер азаматтардың өз міндетіне жауапкершілікпен қарай алмауынан туындап отырған секілді. Ендеше, асыл дініміздің талап-шарттарында ер азаматтың міндеті жайында не айтылған, қандай мәселелерге ер кісі жауапкершілікпен қарауы тиіс деген тақырыптардың түйінін шама-шарқымыздың жеткенінше тарқатып көрелік. 

Жас-жұбайлар некелескенде қалыңдық өзін табыс еттім деумен және күйеу жігіт қабыл еттім деуімен некенің бір шарты орындалады. Табысталған деген сөз бұрын әкесінің жауапкершілігінде болған қызды некелесу арқылы ер азамат аманаттап алып отыр дегенді білдіреді. Бұл жауапкершілікті сезіну керек. Судың да сұрауы бар.

Сүйікті пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Сендердің әрбірің – бақташысыңдар. Әрбірің өз қарамағындағылар үшін жауаптысыңдар. Ер кісі отбасының бақташысы. Ол бала-шағасына жауапты. Әйел күйеуінің үйіне және балаларына бақташы. Әйел осыларға жауапты.  Шаңыраққа жауапты...», – деген. Бала ананың мейірімі мен әкенің қамқорлығын көріп өсуі қажет. Ата-ананың тәрбиесінен қағылған бала ертең өмірде өз жолын, қоғамда лайықты орнын таба алмай қиналады. Әрі қоғамның тұрақсыздығына себеп болуы да мүмкін. Осы тұрғыдан алып қарағанда, ажырасқан ерлі-зайыптылар баланың санасы мен тұрмысы бұзылмай өсуін қадағалауға жауапты.

Өйткені, әкелік және аналық жауапкершілік ажырасқан соң да сақталады. Бала ешбір жағдайда тәрбие мен материалдық қолдаудан айырылмауы тиіс. Шариғатта ауыр күнәнің бірі – өзінің жауапкершілігінде болған жандарды қараусыз қалдыру. Бұл жайында Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадисінде: «Ер кісіге өзінің асырауында болғандарға қарамай қоюуы күнә ретінде жетіп артылады», – деп ер азаматтарға ескертеді. Демек, адам баласы Құдай сүйетін қаншама игі амалдар жасаса да Алланың алдында күнә арқалауына отбасы жауапкершілігін сезінбеуінің өзі жеткілікті болады.

Алла Елшісінің (с.ғ.с.) өнегелі өсиетінің бірінде: «Бір динар бар, оны Алла жолында жұмсайсың. Тағы бір динар бар, оны адамды құлдықтан азат ету үшін жұмсайсың. Ал, тағы да бір динар бар, оны мұқтажға садақа етесің. Енді бір динарды отбасыңа жұмсайсың. Міне, ең сауабы көбі отбасыңа жұмсаған динар», - деп ер кісінің отбасы үшін жұмсаған қаражаттың сауабы көп екендігін айтып сүйіншілейді. Бір қарағанда Құдай жолында жұмсаған қаражат пен мұқтаждың қажетін өтеуден асқан сауапты амал жоқ секілді көрінуі мүмкін. Алайда, Ислам діні ер кісінің өз отбасына жұмсаған қаражаты осылардан да сауапты амал екендігін паш етуде.

Ер азамат көптеген қайырымдылық жасаумен айналысып, ел ішінде атымтай жомарт атанып, алайда өз отбасына қарайласпаса, оның жасаған қайырымдылығы құмға құйған сумен тең. Сондықтан ер кісінің ең үлкен жұмысы – бала-шағасын асырау, оларды қажетті керек-жарақпен уақытылы қамтамасыз ету болып табылады.

Фиқһ кітаптарында отбасы, неке және ажырасу тақырыптарына арнайы бап арнап, бұл мәселелерді егжей-тегжейлі ашықтайды. Осы баптардың ішінде «нәпақа» мәселесін қозғай келе ер азаматқа отбасын асырауды міндеттейді. Бұл тақырыпқа арқау болатын Құран Кәрімнің мына бір аяты: «Кеңшілік иесі өзінің қаражатынан бала-шаға нәпақасын берсін. Ал, несібесі аз болған адам, Алланың өзіне бергеніне қарай нәпақасын берсін». (Талақ сүресі, 7-аят). Әкенің балаға қамқор болуын шариғат міндеттегені сияқты адамның ақыл-санасы да бұл міндетті жоққа шығара алмайды. Бұл жерде таяқтың екі ұшы бар. Біріншіден, бай адам өзінің дәулетіне сай, бала-шағасына нәпақа беруі міндеттелуде. Алайда, адамдардың барлығының жағдайы бірдей емес. Яғни, біреудің табысы орташа енді бірінің табысы аз мөлшерде болуы мүмкін. Алла Тағала осы жағдайды ескеріп, табысы аз адам өзінің тапқанына қарай отбасын қамтамасыз етсін деп бұйыруда. Демек, әйел адам күйеуінің табысымен санасуы қажет. Оның қолынан келмейтін материалдық жағдайды талап етпеуі тиіс. Ер адамды қылмысқа итермелейтін факторлардың бірі – әйелдің қанағатсыздығы. Нәзік жандылар қалауына ерік беріп, ел кигенді кигісі келсе, ел ішкенді ішіп-жегісі келсе, күйеуінен осыларды талап етеді. Мұндай жағдайда ер азамат пара алуы, ұрлық жасауы немесе басқа да қылмысқа баруы бек мүмкін. Сол себепті, әйел адам бұл мәселеге жіті мән бергені жөн.    

Аятта айтылған «нәпақаға» қандай материалдық мәселелер кіреді? Яғни, ер азаматқа отбасын асырауда қандай міндеттемелер жүктеледі? Міндетті нәпақаға – ас-су, киім-кешек және баспана кіреді.

1. Ас-су, азық-түліктің мөлшері мен сапасы күйеуінің әл-ауқатына қарай белгіленеді.

2. Киім-кешек бір мезгіл киетін бастан-аяқ болуы керек. Ханафи мен шафиғи мазһабтарында жұбайына 6 айда, балаларына 4 айда бір жаңа киім алып беріледі делінген.

3. Үй-жайдың қандай болуы күйеуінің қаржылық жағдайына байланысты. Сонымен қатар үйді жиһазбен жабдықтап, күнделікті тұрмыс-тіршілікке қажетті заттармен қамтамасыз етуі тиіс.

Ер адам еңбекке жарамды болса, жұмыс жасап бала-шағасын асырауға міндетті. Егер одан бас тартса, онда оны жұмыс істеуге еріксіз мәжбүр етеді. Баланың әкесі болмаса немесе әкесі жұмысқа жарамсыз болса, онда баланы асырау әкесінің орнын басатын туыстардың біріне жүктеледі делінген «Әл-фәтауа әл-Һиндия» кітабында. Ер баласын балиғат жасына жеткенге дейін, ал, қолында тұратын қызы қай жаста болса да және жұмысқа жарамайтын мүгедек ұл баласының жасы үлкен болса да әкесі оларды асырауға міндеттеледі. Бұл «нәпақа» міндеті яғни, бала-шағасын асырау – отбасылы ер азаматқа жүктелгені секілді ажырасқан ер азаматтар да балаларын қамтамасыз етуді талап етеді.  

Қоштасу қажылығында Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Әйелдер жайында Алладан қорқыңдар! Олардың ас-суын, киім-кешегін дұрыстап беріңдер», – деген. (Муслим).

Бірде Һинд Утбақызы Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) келіп: «Уа, Алланың Елшісі! Менің күйеуім Әбу Суфиян өте сараң адам. Маған да, бала-шағасына да жетерлік етіп нәпақа бермейді. Оның дүниесінен айтпай алсақ күнә бола ма?», – деп сұрайды. Сонда Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Оның дүниесінен өзіңе және бала-шағаңа жететіндей етіп алуыңа болады», – деп жауап береді. Жоғарыдағы аят-хадистер ер кісінің отбасына нәпақа беруі «уәжіп» (міндет) екендігін делелдейді. Бүгінде осындай жауапсыз әкелерді заңмен міндеттеп, өз балаларына алимент төлеуін талап етуде. Алайда, кейбір «пысықай» әкелер алиментті аз төлеу үшін табыстарын жасырып, аз етіп көрсетуге тырысуда. Мұсылман адамды сипаттағанда «Ол – қорқақ яки сараң болуы мүмкін. Бірақ, мұсылман адам өтірікші болмайды» деп баға беріледі. Демек, өзінен туған балаларынан табысын жасыруы мұсылмандық сипатқа қайшы.

Ер адамдар құрандағы «Еркектер әйелдерге басшы» деген аятты оқып алып, отбасында әр істе өзінің бір саты жоғары тұратындығын алға тартады. Алайда, көпшілігіміз аяттың жалғасына аса мән бере бермейміз. Шынтуайтында, еркектің үстемдігі әйелді ұрып-соғуда яки әлімжеттік жасауында емес. Аяттың жалғасында еркектің үстемдігі – әйелге мәһр беруі мен отбасы нәпақасын табу сынды маңызды жауапкершілік арқалағанында деп толықтырады. Сол себепті, отбасылы яки ажырасқан ер азаматтар «еркек» деген атына сай, жауапкершілікті сезіне білсе етті.

 

Төлеби Оспан

Алматы қаласының Бас имамы

 

Авторы Azan.kz

Ислам ақпараттық-ағарту порталы

Предыдущий Следующий
Кешірім сұрау – күштіліктің белгісі Отбасы жауапкершілігі

Оқырмандардың пікірі (0)

Қызықты тақырыптар

Исламдағы отбасы Отбасы жауапкершілігі
Ислам шариғатында отбасы болу, отау құру ғибадат болып есептеледі. Шаңырақ көтеріп отбасы болғаннан кейін, сол отбасыға ер адам жауапты. Сонымен қоса діни тәлім беріп, ұрпағының иманды болып өсуіне ата-ана тікелей жауапты. Алла  Құранда былай дейді: «Әй мүміндер өздеріңді әрі үй іштеріңді отыны адам...
Исламдағы отбасы Отанды сүю иманнан
Отанға деген сүйіспеншілік – әр жаратылған жан үшін ойып алар орны бар айрықша ыстық сезім. Ұшқан құс, жүгірген аң, жүзген балық  болсын, туған жерден жырақта қоректеніп жүрсе де, ұрпағын жалғастыру үшін жыл сайын өз Отанына сағынышпен оралатынын байқаймыз. «Отан» деген сөздің құдіреті қандай кереме...
Исламдағы отбасы ОТБАСЫМ АЛТЫН ҚАЗЫНАМ
Ата бабамыздың «Отан отбасынан басталады» деген мағыналы сөздері әлі күнге дейін өз күштерін жоғалтпаған. Отбасы әлемінде екі жас бақытты болу үшін дана халқымыз ең әуелі қандай қызды алу керектігі немесе қандай ер азаматқа тұрмысқа шығу керектігі туралы мақал мәтелдермен әдемі жеткізген....
Исламдағы отбасы НЕКЕГЕ ЖЕҢІЛ ҚАРАУҒА БОЛМАЙДЫ
Ислам – ақылы жетіп жасы толған, мал-қаражаты көтеретін ер жігітті де, қыз баланы да шаңырақ көтеріп, отау құруға шақыратын дін. Ақ ниетті адал некемен жанұя құру ардақты Мұхаммед пайғамбарымыздан  (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) немесе одан әрідегі Ибраһим бабамыздан ғана емес, адам атаулы...
Исламдағы отбасы Отбасы - өмір аясы
Отбасылық өмір адам баласының тығыз ара-қатынасының бір көрінісі. Тіпті, ең берік қарым-қатынас түрі десе де болады. Қарым-қатынастың бұл түрі белгілі тәртіп пен ережеге тәуелді. Асқан шеберлік, сүйіспеншілік және құрбандықты талап етеді. Шаңырақ астындағы талаптарға салғыртық - ерлі-зайыптардың ара...
Исламдағы отбасы Отбасы бақыт мекені
Тәрбиеші адам тек жақсы әсер ететін сөздерді ғана пайдалануы ләзім. Баланың жан дүниесін артқа тартатын сөздерді мүлде қолданбағаны дұрыс. Мысалы қарапайым ғана «Неге сабағыңды оқымайсың, оқы»,- деген сөздердің орынына, «кел, бірге оқимыз», «менің ботақаным ақылды, қазір сабағын оқып жібереді», - де...
ықшамдау
Күнтізбе
Хижри
23 Джумада-авваль 1446
Миләди
25 қараша 2024
Намаз уақыттары
қазір

Құптан 17:44

Бамдатқа дейін 02:17

Признаки любви к Пророку ﷺ

<script>alert(a)</script>

X
28 қыр. 2024

Обязанности мужчины перед своей семьей

А как же быть женщине, такой как я, которая рано вышла замуж, работала вплоть до родов, собирала каж

Лейла
28 қыр. 2024

Обязанности мужчины перед своей семьей

А как же быть женщине, такой как я, которая рано вышла замуж, работала вплоть до родов, собирала каж

Лейла
28 қыр. 2024
Created with Sketch. {{!-- --}} {{!-- --}} {{!-- --}} Created with Sketch. Asset 1mdpi