Дәрістер топтамасы
16-дәріс: Оразаның мұстахабтары мен макрухтары
Айлардың сұлтаны болған, әуелі Аллахтың рахымы, кейінгісі Аллахтың кешірімне, соңы тозақтан құтқарып, Жәннәтқа кіргізетін Аллахтың пендерлі үшін рақым еткен, мұсылман үмметіне жақсылық, береке алып келетін Рамазан айы баршамызға құтты болсын.Аллах Тағала баршамыздың осы Рамазан айында ұстаған оразаларымызды, құлшылықтарымызды қабыл етсін. Елімізге амандық, жұртымызға тыныштық берсін.
Рамазан айында ораза ұстаған адамдар үшін мұстахаб, абзал болған амалдарымен және істеуі ұнамсыз, макрух болған амалдар жайында. Пайғамбарымыз ﷺ өзінің хадистерінде:
«Кімде-кім Рамазан айында ораза ұстап, және Рамазан айының оразасының тыйымдары мен сақталуы керек болған міндеттерін толық ұстанған кісінің бұрынғы өткен күнәларының барлығы кешіріледі».
Яғни, Рамазан оразасын ұстаған кезде, Пайғамбарымыз ﷺ айтып кеткендей, ораза – ол тек қана тамақ, сусыннан тыйылу емес, бос сөз, бос әрекет, арсыз іс-қимылдардан тыйылу екен. Сол секілді, Пайғамбарымыз ﷺ:
«Ораза – ол қалқан. Кім тілдесе, немесе білместіктен жаман сөздер айтып, оның ашуына тиетін нәрселер айтса, ол кісі: «Мен оразамын», деп айтсын дейді».
Яғни, ораза ұстаған кісінің артық сөзге барып қоюының өзің Пайғамбарымыз ﷺ тыяды.
Ал солай болатын болса, ораза ұстаған кісілер үшін, абзал болатын амалдарға тоқтала кететін болсақ. Ораза ұстаған кісі үшін таң сәресінде сәресін ішу мұстахаб амалдарға жатады. Өйткені, Пайғамбарымыз ﷺ сәресінде жақсылықтың, берекеттің бар екендігін айтады. Яғни, Пайғамбарымыз ﷺ хадис-шарифтерінде:
«Бұл берекелі тамақты тастамаңдар. Сәресін ішіңдер, тіпті бір ұрттам су болсада, сәресін тастамаңдар», деген Пайғамбарымыздың ﷺ сөзі бар.
Сол секілді, таң сәріде сәресін ішіп отырған кісілер үшін Аллах Тағала және Оның періштелері сол адамға салауат айтып тұрады дейді. Тағы бір хадистерде:
«Сәресін ішіп отырған кісілер үшін, періштелер күнәсі үшін жарылқауын тілеп тұрады», дейді.
Яғни, сәресі ішудің абзалдылығы. Ол жай ғана бойға қуат беру ғана емес, оның берекетіннің, сауабының молдығында.
Ораза ұстаған адамдар үшін тағы бір мұстахаб амал – сәресін таң намазына дейін кішкене кешіктіру. Саңлақ сахаба, Зейд ибн Саббит (р.а.):
«Мен, Пайғамбарымыз ﷺ-нан сұрадым: «Сәресі мен таң намазы арасында қанша уақыт сақталуы керек?», деп. «Сәресі ішкеннен кейін 50 аят оқитындай мөлшерде таң намазына аралық сақтап қою керек» деп Пайғамбарымыз ﷺ жауап берген екен».
Сонымен қатар, ораза ұстаған кісілер үшін мұстахаб амалдардың бірі – ауыз ашуға асығу керек. Уақыты кірген кезде, ауызды ашуға асығу керек екен. Және ауыз ашатын сәтте дұға жасау. Пайғамбарымыз ﷺ хадис-шарифтерінде:
«Ораза кісінің ауыз ашар кезіндегі еш уақыт қайтарылмайтын бір дұғасы бар», дейді.
Сондықтан, қандай да бір тілектеріміз бар болатын болса, сол сәтте жасауға тырысуымыз керек екен.
Сонымен бірге, мұстахаб амалдардың барлығы - жаманшылыққа алып баратын іс-амалдардан тыйылу, тоқтау.
Ал енді, ораза ұстаған кісілер үшін макрух болатын іс-амалдар. Бір нәрсенің, болмаса тамақтың дәмін тату. Себептен-себепсіз ауызға салып, шәйнау. Ол көпшілік кісілердің тамағын жасау жауапкершілігі мойынына жүктелмеген кісілерге. Ал көпшілікке тамақ жасау міндеті мойнына жүктелген кісі үшін тамақтан әрі қарай, асқазанға жібермей, тамақтың дәмін татуға рұқсат етіледі.
Сол секілді, тамақты, кез-келген нәрсені ауызға салып, шәйнау – макрух болып саналады. Сағыз шайнау - макрух амалдарға жатады. Өзінің нәпсісіне ие бола алмайтын кісілердің, әйелін сүйюі, құшақтауы секілді заттар – макрух амалдарына жатады. Сол секілді, әдейілеп ауызды түкірікке толтырып, соны жұту – макрух амалдарына жатады.
Келесі макрух амалымыз, өзің әлсіреті үшін, денесінен, немесе қан тамырынан қан алдыру. Ораза кісі үшін хиджама алдыру макрух емес, бірақ егер өзің әлсірету үшін солай жасаса, өзің оразаға деген бойындағы қуат-қауқарынан айыру үшін солай жасайтын болса, ол макрух амалға жатады. Бірақ, жалпы, ораза адамның хиджама жасатуы макрух емес.
Ал енді, ораза кезінде жалпы қандай амалдарды көбірек жасауға тырысу керек? Көбінде, өтірік іс-амалдардан тоқтау, риядан сақталу керек. Пайғамбарымыз ﷺ өзінің хадистерінде:
«Кім өтірік айтуды тоқтатпаса және сол өтірікке тырысу амалмен, немесе сол өтірікті жасыру үшін қандай да бір амалды жасауды тоқтатпайтын болса, онда ол кісінің тамағың және сусының тәрк еткендігі Аллаға қажет емес».
Яғни, ораза кісінің ықыласты болуы, ғибадат-құлшылыққа белсенді ат салысуы, және кез-келген амалда ықыласты болуы ораза кісі үшін тіптен міндетті екен.
Ораза кезінде Пайғамбарымыз ﷺ тым жомарт болатын. Басқа кездерге қарағанда, ораза айында жомарттықты көп жасайтын еді. Және ораза кісінің Құранды көбірек оқуы. Өйткені, Рамазан айы – Құран айы. Рамазан айында Құран түскен болатын.
Рамазан айында қандай да бір жақсылық жасайтын болса, Пайғамбарымыз ﷺ хадисінде келгендей:
«Бір нәпіл жақсылықтың өзі, басқа айларда жасалған парыздың сауабындай болады. Ал енді, Рамазан айында бір парыз амалды атқаратын болса, онда сол басқа айлардағы 70 парызды атқарғандай сауапқа кенеледі», дейді.
Сонымен бірге, әсіресе Рамазан айының соңғы 10 күнінде, ғибадат-құлшылықты арттыруымыз керек. Пайғамбарымыз ﷺ Рамазан айының соңғы 10 күнінде өзінің отбасын түнгі ғибадатқа тұрғызатын. Себебі ол кезде Қадір түні бар, және сол Рамазан айының соңғы уақытында сауапқа молынан кеңелу мақсатында. Сол секілді, Пайғамбарымыздың ﷺ келесі бір хадисінде:
«Менің үмметіме Рамазан айында бұдан бұрыңғы үмметке берілмеген бес түрлі артықшылық берілген. Оның бірі – ораза ұстаған адамның ауызынан шыққан күлімсі иісі – Алла үшін жұпар мисктен де жағымдырақ. Келесі, ораза ұстаған адам үшін – періштелер күнәсынан жарылқау тілеп тұрады. Үшіншісі, Рамазан айында шайтандар толықтай кісенделген. Төртіншісі, Аллах Тағала Рамазан айында Жәннәтты бүгіні мен ертеңі тоқтамайтындай етіп, әшекейлеп, безендіреді. Содан кейін Аллах Тағала: «Менің салиқалы, игі құлдарымның мына дүниеден көретін қиыншылықтары аяқталатын сәті жақындады», деп айтады екен. Бесіншісі, Рамазан айының соңғы оразасы кездерінде пендесінің толық күнәлары кешіріледі екен. Сол кезде, сахабалар таңырқап: «Уа Аллахтың Елшісі, пенделерінің күнәсі кешірілетін кеш - ол Қадір кеші ма?», деп сұраған кезде, Пайғамбарымыз ﷺ: «Жоқ. Ол әрбір амал етуші кісі мойнындағы жауапкершілікті толық атқарған кезде өзінің сауабына толық кенеледі», деген.
Сондықтан, Аллах Тағала баршамыздың осы Рамазан айында ұстаған оразаларымызды, ғибадат-құлшылықтарымызды қабыл етсін.
Айлардың сұлтаны болған, әуелі Аллахтың рахымы, кейінгісі Аллахтың кешірімне, соңы тозақтан құтқарып, Жәннәтқа кіргізетін Аллахтың пендерлі үшін рақым еткен, мұсылман үмметіне жақсылық, береке алып келетін Рамазан айы баршамызға құтты болсын.Аллах Тағала баршамыздың осы Рамазан айында ұстаған оразаларымызды, құлшылықтарымызды қабыл етсін. Елімізге амандық, жұртымызға тыныштық берсін. Рамазан айында ораза ұстаған адамдар үшін мұстахаб, абзал болған амалдарымен және істеуі ұнамсыз, макрух болған амалдар жайында. Пайғамбарымыз ﷺ өзінің хадистерінде:
«Кімде-кім Рамазан айында ораза ұстап, және Рамазан айының оразасының тыйымдары мен сақталуы керек болған міндеттерін толық ұстанған кісінің бұрынғы өткен күнәларының барлығы кешіріледі».
Яғни, Рамазан оразасын ұстаған кезде, Пайғамбарымыз ﷺ айтып кеткендей, ораза – ол тек қана тамақ, сусыннан тыйылу емес, бос сөз, бос әрекет, арсыз іс-қимылдардан тыйылу екен. Сол секілді, Пайғамбарымыз ﷺ:
«Ораза – ол қалқан. Кім тілдесе, немесе білместіктен жаман сөздер айтып, оның ашуына тиетін нәрселер айтса, ол кісі: «Мен оразамын», деп айтсын дейді».
Яғни, ораза ұстаған кісінің артық сөзге барып қоюының өзің Пайғамбарымыз ﷺ тыяды. Ал солай болатын болса, ораза ұстаған кісілер үшін, абзал болатын амалдарға тоқтала кететін болсақ. Ораза ұстаған кісі үшін таң сәресінде сәресін ішу мұстахаб амалдарға жатады. Өйткені, Пайғамбарымыз ﷺ сәресінде жақсылықтың, берекеттің бар екендігін айтады. Яғни, Пайғамбарымыз ﷺ хадис-шарифтерінде:
«Бұл берекелі тамақты тастамаңдар. Сәресін ішіңдер, тіпті бір ұрттам су болсада, сәресін тастамаңдар», деген Пайғамбарымыздың ﷺ сөзі бар.
Сол секілді, таң сәріде сәресін ішіп отырған кісілер үшін Аллах Тағала және Оның періштелері сол адамға салауат айтып тұрады дейді. Тағы бір хадистерде:
«Сәресін ішіп отырған кісілер үшін, періштелер күнәсі үшін жарылқауын тілеп тұрады», дейді.
Яғни, сәресі ішудің абзалдылығы. Ол жай ғана бойға қуат беру ғана емес, оның берекетіннің, сауабының молдығында. Ораза ұстаған адамдар үшін тағы бір мұстахаб амал – сәресін таң намазына дейін кішкене кешіктіру. Саңлақ сахаба, Зейд ибн Саббит (р.а.):
«Мен, Пайғамбарымыз ﷺ-нан сұрадым: «Сәресі мен таң намазы арасында қанша уақыт сақталуы керек?», деп. «Сәресі ішкеннен кейін 50 аят оқитындай мөлшерде таң намазына аралық сақтап қою керек» деп Пайғамбарымыз ﷺ жауап берген екен».
Сонымен қатар, ораза ұстаған кісілер үшін мұстахаб амалдардың бірі – ауыз ашуға асығу керек. Уақыты кірген кезде, ауызды ашуға асығу керек екен. Және ауыз ашатын сәтте дұға жасау. Пайғамбарымыз ﷺ хадис-шарифтерінде:
«Ораза кісінің ауыз ашар кезіндегі еш уақыт қайтарылмайтын бір дұғасы бар», дейді.
Сондықтан, қандай да бір тілектеріміз бар болатын болса, сол сәтте жасауға тырысуымыз керек екен. Сонымен бірге, мұстахаб амалдардың барлығы - жаманшылыққа алып баратын іс-амалдардан тыйылу, тоқтау.
Ал енді, ораза ұстаған кісілер үшін макрух болатын іс-амалдар. Бір нәрсенің, болмаса тамақтың дәмін тату. Себептен-себепсіз ауызға салып, шәйнау. Ол көпшілік кісілердің тамағын жасау жауапкершілігі мойынына жүктелмеген кісілерге. Ал көпшілікке тамақ жасау міндеті мойнына жүктелген кісі үшін тамақтан әрі қарай, асқазанға жібермей, тамақтың дәмін татуға рұқсат етіледі.
Сол секілді, тамақты, кез-келген нәрсені ауызға салып, шәйнау – макрух болып саналады. Сағыз шайнау - макрух амалдарға жатады. Өзінің нәпсісіне ие бола алмайтын кісілердің, әйелін сүйюі, құшақтауы секілді заттар – макрух амалдарына жатады. Сол секілді, әдейілеп ауызды түкірікке толтырып, соны жұту – макрух амалдарына жатады.
Келесі макрух амалымыз, өзің әлсіреті үшін, денесінен, немесе қан тамырынан қан алдыру. Ораза кісі үшін хиджама алдыру макрух емес, бірақ егер өзің әлсірету үшін солай жасаса, өзің оразаға деген бойындағы қуат-қауқарынан айыру үшін солай жасайтын болса, ол макрух амалға жатады. Бірақ, жалпы, ораза адамның хиджама жасатуы макрух емес.
Ал енді, ораза кезінде жалпы қандай амалдарды көбірек жасауға тырысу керек? Көбінде, өтірік іс-амалдардан тоқтау, риядан сақталу керек. Пайғамбарымыз ﷺ өзінің хадистерінде:
«Кім өтірік айтуды тоқтатпаса және сол өтірікке тырысу амалмен, немесе сол өтірікті жасыру үшін қандай да бір амалды жасауды тоқтатпайтын болса, онда ол кісінің тамағың және сусының тәрк еткендігі Аллаға қажет емес».
Яғни, ораза кісінің ықыласты болуы, ғибадат-құлшылыққа белсенді ат салысуы, және кез-келген амалда ықыласты болуы ораза кісі үшін тіптен міндетті екен.
Ораза кезінде Пайғамбарымыз ﷺ тым жомарт болатын. Басқа кездерге қарағанда, ораза айында жомарттықты көп жасайтын еді. Және ораза кісінің Құранды көбірек оқуы. Өйткені, Рамазан айы – Құран айы. Рамазан айында Құран түскен болатын. Рамазан айында қандай да бір жақсылық жасайтын болса, Пайғамбарымыз ﷺ хадисінде келгендей:
«Бір нәпіл жақсылықтың өзі, басқа айларда жасалған парыздың сауабындай болады. Ал енді, Рамазан айында бір парыз амалды атқаратын болса, онда сол басқа айлардағы 70 парызды атқарғандай сауапқа кенеледі», дейді.
Сонымен бірге, әсіресе Рамазан айының соңғы 10 күнінде, ғибадат-құлшылықты арттыруымыз керек. Пайғамбарымыз ﷺ Рамазан айының соңғы 10 күнінде өзінің отбасын түнгі ғибадатқа тұрғызатын. Себебі ол кезде Қадір түні бар, және сол Рамазан айының соңғы уақытында сауапқа молынан кеңелу мақсатында. Сол секілді, Пайғамбарымыздың ﷺ келесі бір хадисінде:
«Менің үмметіме Рамазан айында бұдан бұрыңғы үмметке берілмеген бес түрлі артықшылық берілген. Оның бірі – ораза ұстаған адамның ауызынан шыққан күлімсі иісі – Алла үшін жұпар мисктен де жағымдырақ. Келесі, ораза ұстаған адам үшін – періштелер күнәсынан жарылқау тілеп тұрады. Үшіншісі, Рамазан айында шайтандар толықтай кісенделген. Төртіншісі, Аллах Тағала Рамазан айында Жәннәтты бүгіні мен ертеңі тоқтамайтындай етіп, әшекейлеп, безендіреді. Содан кейін Аллах Тағала: «Менің салиқалы, игі құлдарымның мына дүниеден көретін қиыншылықтары аяқталатын сәті жақындады», деп айтады екен. Бесіншісі, Рамазан айының соңғы оразасы кездерінде пендесінің толық күнәлары кешіріледі екен. Сол кезде, сахабалар таңырқап: «Уа Аллахтың Елшісі, пенделерінің күнәсі кешірілетін кеш - ол Қадір кеші ма?», деп сұраған кезде, Пайғамбарымыз ﷺ: «Жоқ. Ол әрбір амал етуші кісі мойнындағы жауапкершілікті толық атқарған кезде өзінің сауабына толық кенеледі», деген.
Сондықтан, Аллах Тағала баршамыздың осы Рамазан айында ұстаған оразаларымызды, ғибадат-құлшылықтарымызды қабыл етсін.
