САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҰСТАНАСЫЗ БА?

Ислам діні адамның ішкі және сыртқы саулығына бірге мән беруімен қатар, олардың мүмкін болған ауруларын дұрыс жолмен емдуге әрекет ететіні де белгілі. Ішкі рухани ауруларды емдеу және оның алдын алу жолдары мен сыртқы түйткілдерді шешу әдістерін де Құран мен сүннет ұсынатынын ұмытпаған жөн. Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) өмірінде көрсеткен үлгісінен бастап, одан кейінгі ардақтылардың өмірі осындай үлгіге толы екендігін тарихи бұлтартпас дәлелдер айқын көрсетеді. Жаратушының жаратылысқа керек нәрселерді олардан жасырып қалмайтындығы анық нәрсе.

Ислам антропологиясында адам қадірленген жаратылыс: «Адам баласын ардақтадық» («Исра» сүресі, 70-аят). Ардақтың этикалық салмағы — аманатқа күтім. Тән саулығына қасақана зиян келтіруге тыйым салынған: «Өздеріңді қауіп-қатерге салмаңдар» («Бақара» сүресі, 195-аят), «Өз-өздеріңді өлтірмеңдер» («Ниса» сүресі, 29-аят). Сондай-ақ ардақты Пайғамбарымыз да (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Сенің тәніңнің сенде ақысы бар» деп ескертеді (Бұхари, Мүслим). Демек, салауатты өмір салты – қосымша сән емес, құлшылық экожүйесінің талабы. Яғни, айтылған аят-хадистер тек біржақты дәлел емес, аз ғана мысалдар екенін ескерту арқылы Исламның негізгі принциптеріне дәлел келтіріп отырмыз.

Исламның адам бойындағы көптеген нәрселерді дұрыс қолдануды және ысырапшылдыққа салынбауды ескертетіні белгілі. Құран денсаулықтың моральдық қаңқасын «мөлшер» ұғымымен бекітеді: «Жеңдер, ішіңдер, бірақ ысырап етпеңдер» («Ағраф» сүресі, 31-аят). Рахмандық тәрбие ысырапқа тек экономикада емес, физиологияда да тыйым салады. Тағы бір өлшем – адал-таза ризық: «Алла сендерге адал еткен жақсылықтарды харам етпеңдер» («Мәида» сүресі, 87-аят); «Алла құлдарына шығарған зейнетті және таза ризықтарды кім харам етті?» («Ағраф» сүресі, 32-аят). Бұл аяттар диеталық фанатизм (шектен тыс ағзаны қиындыққа түсіріп, деградацияға түсіру) мен бейберекет тұтынудың (ағзаның шамасы жетпейтін мөлшерде қинап, артық салмақ салу) екеуін де шектейді.

Сүннеттегі өмір сүру стилі мен физикалық мүмкіндіктерді жүйелеу айқын практикалық дәлелдермен де келеді. Хадистерде үш алтын түйін бар:

Дене құқы: «Тәніңнің ақысы бар» – артық құлшылық үшін ұйқы мен тамақты қиратпа, яғни денені әлсіретіп алу кей жағдайда құлшылық істеуден көрі қиянат істеуге жақынырақ болуы мүмкін.

Күш – құндылық: «Күшті мүмін Аллаға әлсіз мүміннен жақсырақ және сүйіктірек». Бұл күш тек бұлшық ет қана емес, денсаулық, төзім, психикалық тұрақтылық. Яғни, адам бойында витаминдер мен гормондар дұрыс айналымда болса, ол адамды мықты мұсылман деп қарастыруға болады.

Уақыт пен саулық – капитал: Саулық – құлшылық өнімділігінің базасы. Ауру адамның құлшылығы бірнеше есе қиын болып, шайтанның азғыруы ол адамның ауруын да сылтауға айналдыруы хақ. Сол үшін де хадистерде «Көп адамдар алданатын екі нығмет: денсаулық пен бос уақыт» деп баяндалған.

Ислам діні айтылған факторларды ескерту арқылы энергияның басты көзі тамақтану мәселелеріне ерекше көңіл бөлетінін жасыра алмаймыз. Ислам адам толтырған ең жаман ыдыс – қарын мағынасына меңзейді. Алайда, ұмытпаған абзал фактор ол әрине, адам мешкейлікпен әуреленіп, басқа маңызды нәрселерге мән бермеуі екенін ұмытпауымыз керек. Сүннеттік формула – мөлшер теңгерімі: ас алдындағы дұға, баяу жеу, тоқшылыққа ұрынбау. Фиқһтағы «Зиян жоқ, зиянға жауап жоқ» (лә зарар уә лә зирар) қағидаты ю транс-майлар, никотин, артық қант секілді зиянды тұтынуды шектеудің құқықтық-этикалық негізін береді. Нәрлілік (таибат), тазалық (тахара) және ниет (ихсан) – рационның үш тағаны.

Тұрақты дұрыс жүйеленген қимыл-қозғалыс – адам баласының физиологиялық саулығының басты көзі. Құрандағы «күш» идеалы («Әнфал» сүресіндегі 60-аят мағынасы – қабілет дайындау) дене дайындығын да қамтиды. Сүннетте жүгіру, садақ ату, атқа міну, жүзу секілді машықтар мадақталған. Қазақы мәдениеттегі көкпар, қазақ күресі, бәйге, дала еңбегі – төзімділік пен үйлестірудің табиғи мектебі. Қазіргі спорт – ниет түзелсе, құлшылыққа инфрақұрылым: жүрек-қан тамырын нығайту, артық салмақты азайту, ұйқы сапасын жақсарту.

Сүннет ырғақтары – құлшылық пен ұйқыны тең ұстау; қашық болмау: «Мен ораза тұтамын да, тұтпаймын; намаз оқимын да, ұйықтаймын…» (Бұхари, Мүслім). Тазалық – иманның жартысы: гигиена, таһарат (дәрет алу), мисуак – инфекцияның алдын алудың діни-медициналық негіздері. Жүрек тыныштығы – зікірде: «Жүректер Алланы еске алумен орнығады» («Рағыд» сүресі, 28-аят). Стресс менеджменті – дұға, тәуекел мен шүкір.

Зиянды әдеттер мен заттардың қатерін де Құран мен хадис ескертпей кетпейді. Құранда мастыққа салатын заттардың (хамр) үкімі – қатаң, яғни оларға түбегейлі тыйым салынған («Мәида» сүресі, 90, 91-аяттар). Бұл – тек мораль емес, қоғамдық денсаулық саясаты: зорлық-зомбылық, жол-көлік оқиғалары, экономикалық шығындардың алдын алу. Темекі мен вейп – классикалық хамр емес, бірақ «зиянсыздандыру» қағидасы бойынша бұларға харамға жақын/мәкруһ үкімдері беріліп келеді, себебі айқын зиян. Негіз – «өзін-өзі зиянға ұшыратпау» және «зиянды жою» қағидалары.

Қазақы дүниетанымдағы ысырапсыздық, қанағат, еңбекқорлық, үлкенді сыйлау – шариғатпен өрілген. Қонақжай дастарқан – жомарттықтың символы, бірақ мөлшер – басты фильтр. «Ас – адамның арқауы», «Ас атасы – нан» – береке этикасы, алайда артық жеу мақтан емес. Бозбаланың атқа мінуі, күрес, саятшылық – қимылға тәрбиелеу. «Бесік жыры» мен «Наурыз көже» сияқты дәстүрлер – қауымдастық пен дұрыс тамақтанудың мәдени маркерлері. Той сән-салтанатының өзінде ысырапты азайту – Құран талабының тікелей көрінісі.

Мешіт – тек ғибадат орны емес, сауықтыру экожүйесі: таза кеңістік, темекі-алкогольсіз орта, еріктілік пен әлеуметтік қолдау. Қоғамдық спорт алаңдарына қолжетімділік, денсаулық лекциялары, қайырымдылық ас-суптарын тең үлестіру – «жақсылыққа жарысудың» («Бақара» сүресі, 148-аят) заманауи формалары. Таза су, экология, еңбек қауіпсіздігі – «аманат» логикасының кеңейтілген салалары.

Үкімдердің жүйеленуіне де зер салу арқылы денсаулық мәселелерін жаңа жағынан қарастыра аламыз.

Уәжіп: Өз денсаулығын көздейтін негізгі себептерді сақтау (қауіпті тастау, қауіпті емді мінсіз ақылмен таңдау).

Сүннет: Қозғалыс мәдениеті, пайдалы диета, оразаның нәпіл түрлері (дүйсенбі/бейсенбі), түшкірік пен қол жуу әдебі, мисуак қолдану.

Харам: Алкоголь, нашақорлық, өзіне анық зиян тигізетін әрекет.

Мәкруһ: Артық тамақтану, зарары басым тағам-әдеттер.

Салауатты өмір салты – иман мен ықыластың физиологиялық интерфейсі. Дене – аманат; денсаулық – құлшылықтың логистикасы; мөлшер – этикалық компас. Құран мен сүннет ұсынған тепе-теңдік, қазақы дәстүрдегі ысырапсыздық пен еңбек дағдысы бүгінгі «lifestyle medicine»-мен толық үйлеседі. Демек, «салауат» – сән емес, тәкуа өмірдің инфрақұрылымы.

Исламның негізгі қағидалары мен мәселелерін қозғап болғаннан соң, әр мұсылман үшін денсаулық мәселелеріне қатысты жүйелі чек-лист:

1. Ниет: «Тәнім – аманат» деп ойды жаңарту; саулықты құлшылыққа қызмет еткізу.

2. Тамақ: Адал, пайдалы, мөлшерлі. Қант пен өңделген майды қысқарту, су ішу.

3. Ысырапсыздық: Дастарқанды мол қылу – жомарттық, бірақ қалдықсыз жоспарлау – сүннет.

4. Қозғалыс: Күніне кемі 30-45 минут белсенді жүру, жүгіру, жүзу, күрес, аптасына 2-3 рет күш жаттығуы.

5. Ұйқы: 7-8 сағат, ұйқы мен ояу жүру ырғағы тұрақты, экран уақытын азайту.

6. Гигиена: Дәретпен жүру, қол жуу, мисуак қолдану, тіс тазалау, киім мен тұрмыстағы тазалық.

7. Рухани саулық: Намаз, Құран оқу, зікір, дұға және отбасылық уақыт.

8. Зиянды әдеттер: Алкоголь, темекі мен вейп, есірткіні естен шығару, кофеинді мөлшермен қолдану.

9. Қауым: Мешіт, спорт клубы, зияткерлік орта, еріктілік – әлеуметтік иммунитет.

10. Дәрігерлік бақылау: Жылдық тексеріс, созылмалы дерт болса, фиқһ кеңесімен бірге ем жоспарын ұстап тұру.

                                                               «Нұрлытау» мешітінің бас имамы
                                   Тайлақов Ерлан